Վերջին շաբաթների ընթացքում տեղեկություններ կային, որոնք պնդում էին, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը գտնվում են խաղաղ պայմանագրի կնքման եզրին, որը վերջապես վերջ կդնի նրանց տասնամյակներ շարունակվող հակամարտությանը՝ Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախ) վիճելի տարածքի շուրջ: Այս մասին գրում է Newsweek-ը: Թեև Հարավային Կովկասում խաղաղությունը պետք է ողջունվի, Հայաստանը պետք է Ադրբեջանից պահանջի դադարեցնել հայկական եկեղեցիների, վանքերի, խաչքարերի և այլ կրոնական վայրերի մշակութային ջնջման իր շարունակական արշավը, որոնք հազարավոր տարիներ պահպանվել են տարածաշրջանում:
Ադրբեջանի կողմից իրենց նախնիների հայրենիքից՝ Արցախից ավելի քան 120,000 հայերի էթնիկ զտումների հետևանքով նրանց ողջ գոյությունն այս տարածքից ջնջելու վտանգը մնում է այսօր:
Ըստ Reuters-ի և The Museum of the Bible-ի վերջին զեկույցի՝ մոտ 400 հայկական եկեղեցիներ և այլ կրոնական վայրեր ենթարկվել են հարձակման և գտնվում են խաթարման կամ ուղղակի ոչնչացման վտանգի տակ:
Կրոնական վայրերի պահպանումը պետք է նախապայման լինի երկու երկրների միջև ցանկացած կայուն խաղաղության համար։ Սակայն բոլոր նշանները ցույց են տալիս, որ Ադրբեջանը հակառակ ուղղությամբ է գնում։
Հանելով ավտորիտար գրքույկի մի էջ՝ Ադրբեջանի բռնապետ Իլհամ Ալիևը օգտագործեց պատմական ռևիզիոնիզմի պատրվակը 2020 թվականին Արցախում ապրող հայերի դեմ իր չհրահրված պատերազմը սկսելու համար: Պնդելով, որ Հայաստանի տարածքի մեծ մասը Ադրբեջանի «պատմական հողերն են»՝ նա ձեռնամուխ եղավ. հայկական եկեղեցիներն ու կրոնական վայրերն իրենց «բնօրինակ» տեսքին վերականգնելու վիճահարույց արշավի վրա։ Թե ինչ է նշանակում այդ ձևը, ի սկզբանե պարզ չէր, բայց մենք այժմ գիտենք, որ այդ վայրերի ամբողջական ոչնչացումն Ադրբեջանի սկզբնական նպատակն էր:
Վերականգնման քողի տակ Ադրբեջանը քաղաքը գրավելուց անմիջապես հետո ապամոնտաժեց Շուշիի խորհրդանշական Ղազանչեցոց տաճարը: Մայր տաճարը տարածաշրջանում հայկական գոյության խորհրդանիշն էր։ Իսկ վերջին արբանյակային լուսանկարները ցույց են տալիս, որ Ադրբեջանի կողմից հայկական կրոնական և մշակութային վայրերի ոչնչացումը շարունակվում է անդադար, ներառյալ Սուշիի 177-ամյա Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու ավերումը և Բերձորի Սուրբ Համբարձում եկեղեցու և ամբողջ գյուղի քանդումը, Քարինտակում, որտեղ այժմ կառուցվում է մզկիթ, որտեղ ժամանակին եղել է քաղաքը:
Չնայած մշակութային ցեղասպանության կատարման ճնշող ապացույցներին՝ Ադրբեջանը շարունակում է հերքել այդ կրոնական վայրերը պղծելու ցանկացած մեղավորություն: Նրանք նույնիսկ անտեսել են Արդարադատության միջազգային դատարանի նոյեմբերյան որոշումը, որով կոչ է արվում Ադրբեջանին «ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները՝ կանխելու և պատժելու վանդալիզմի և պղծման գործողությունները, որոնք ազդում են հայկական մշակութային ժառանգության վրա, ներառյալ, բայց չսահմանափակվելով եկեղեցիներով և պաշտամունքի այլ վայրերով, հուշարձաններով, տեսարժան վայրեր, գերեզմանոցներ և արտեֆակտներ»:
2019 թվականի ամռանը հայերը Արցախյան պատերազմի սկսվելուց մեկ տարի առաջ նախօրոք մտածելու հեռատեսություն ունեին։ ԹՈՒՄՈ ստեղծարար տեխնոլոգիաների կենտրոնի ուսանողները պատրաստել են Դադիվանքի հայկական վանական համալիրի 3D սկանավորման նախագիծը, որը կառուցվել է 9-13-րդ դարերում: Ուսանողները ցանկանում էին օգտագործել տեխնոլոգիայի հզորությունը՝ կյանքի կոչելու հայոց պատմության ամենակարևոր վայրերից մեկը, որպեսզի տեսնեն ամբողջ աշխարհը՝ միաժամանակ կրթելով նրանց Հայաստանի հարուստ մշակույթի և տարածաշրջանում ներկայության մասին: Նրանք չէին էլ գիտակցում, որ իրենց ջանքերը շուտով կվերածվեն պահպանման արշավի։ Քանի որ շրջանն ու վանքը այժմ գտնվում են Ադրբեջանի ձեռքում, Դադիվանքի ուսանողների ուսումնասիրությունը կարող է լինել Հայաստանի ժառանգությունը կենդանի պահող միակ նշանը, քանի որ Ադրբեջանը շարունակում է վերաշարադրել պատմությունը:
Ահա թե ինչու է այդքան կարևոր, որ երկրաշարժերից և պատերազմներից հետո այս հայկական կրոնական և մշակութային հաստատությունները մնան անձեռնմխելի: Ադրբեջանի ռազմատենչությունն ու ագրեսիան շատ առումներով դուրս է գալիս հողի կամ ինքնիշխանության սահմաններից: Դա կրոնական հալածանքի ձև է, որը տարածվում է սահմաններից այն կողմ և պետք է անհապաղ դադարեցվի:
Դժվար է Ադրբեջանին ընկալել իրական արժեքով, երբ նա ասում է, որ խաղաղություն է ցանկանում Հայաստանի հետ, միաժամանակ փորձում է ջնջել Հայաստանի կրոնական և մշակութային ինքնությունը: Մի երկրի համար, որը հավակնում է հանդուրժել տարբեր կրոնական ծագումն ու համակեցությունը, Ադրբեջանը երկար ճանապարհ ունի անցնելու: Նրանք կարող են սկսել՝ առաջնահերթություն դարձնելով Արցախում հայկական կրոնական և մշակութային վայրերի պահպանումը։ Այն, ինչ պակասում է դրան, պետք է լինի ցանկացած կայուն խաղաղության գործարք:
Թարգմանեց Ալվարդ Բաղդասարյանը
.gif)
