Հայերի հոգին բացահայտող Երվանդ Քոչարի արվեստը․ ո՞ւմ հետ է մտերիմ եղել արվեստագետը

Յուրաքանչյուր երկիր հայտնի է իր պատմական, մշակութային արժեքներով, որոնց թվում են նաև ինչ-որ շինություններ, արձաններ, շենքեր։

Օրինակ՝ Փարիզը հայտնի է իր Էյֆելյան աշտարակով, Իտալիան՝ Պիզայի աշտարակով և այլն։

Հայաստանը շատ արձաններով, հին և նոր փողոցներով և ընդհանրապես հյուրընկալ մթնոլորտով է հայտնի, սակայն հարկ է առանձնացնել ամենահայտնի արձաններից մեկը՝ Սասունցի Դավթի արձանը։

Արձանի հեղինակը նշանավոր, հայ մեծանուն նկարիչ-քանդակագործ Երվանդ Քոչարն է։

Շուրջ երկու օր է, ինչ Երվանդ Քոչարի անվան թանգարանի շուրջ սկանդալային պատմություններ են պտտվում։ Բանն այն է, որ երեկ՝ նոյեմբերի 19-ին վաղ առավոտյան տարածվեց տեղեկություն, ըստ որի՝ Երվանդ Քոչարի անվան թանգարանից անհետացել են նկարչի 7 ստեղծագործությունները՝ մոտ 500․000 դոլար արժողության։ Այս ամենն այնպիսի աժիոտաժ առաջացրեց, որ Երվանդ Քոչարի թանգարանը հերքեց տեղեկատվությունը՝ հայտարարելով, որ տարածվող լուրերը ապատեղեկատվություն են և թանգարանն իր բնականոն աշխատանքն է կատարում։

Չնայած այս ամենին այսօր էլ տեղի է ունեցել մամուլի ասուլիս, որի ժամանակ Երվանդ Քոչարի որդին՝ Ռուբեն Քոչարը ասել է, որ կասկածներ ունի Քոչարի թանգարանում ցուցադրված գործերի համար, որ օրիգինալ են և պետությունից խնդրել է փորձաքննություն։

Այսպիսով, քանդակագործ-նկարչի շուրջ առաջացած հետաքրքրությունը մեծ է հատկապես այս երկու օրերի ընթացքում։

ArmLur.am-ը ներկայացնում է Քոչարի կյանքից հետաքրքիր դեպքեր, պատմություններ։

Երվանդ Քոչարն ու մեծն վարդապետ Կոմիտասը մտերիմներ են եղել։ Նրանց միջև կապվածությունն առանձնանում էր ոչ միայն համատեղ հետաքրքրություններով, այլև միմյանց վրա ունեցած ճանաչման ու հարգանքի հետ։

Երվանդ Քոչարը շատ երիտասարդ տարիքում ճանաչեց Կոմիտասին, երբ նա դեռ գտնվում էր արվեստի և մշակույթի ուսումնական ճանապարհի սկզբում։ Քոչարի համար Կոմիտասը դարձել էր այն մարդը, ով չնայած ծայրահեղ դժվարություններին ու ճնշումներին, կարողանում էր պահել հայկական մշակույթի ու երաժշտության արժանապատվությունը՝ միևնույն ժամանակ բացահայտելով հայ ժողովրդի հոգին։

Կոմիտասի երաժշտությունը և նրա հայկական ժողովրդական ստեղծագործությունները, որոնք հաճախ արտահայտում էին հայ ժողովրդի ցավը, սպասումները և արծարծումները, մեծապես ազդել են Քոչարի արվեստի վրա։ Քոչարը, լինելով նկարչական արվեստի և քանդակագործության մեջ ճանաչված անձ, միշտ ընդգծել է, որ Կոմիտասի արվեստը շատ մոտ է եղել իր պատկերացումներին՝ ուներ նույն ազգային խորությունը, նույն հոգևոր ձգտումը։

Քոչարը հաճախ խոսում էր այն մասին, թե ինչպես Կոմիտասի երաժշտությունը կամ հարցը դարձավ այն տարրը, որ շոշափեց նրա արվեստի խորքային ու ազգային բնույթը։ Կոմիտասի երաժշտական ստեղծագործությունները ուղեկցում էին Քոչարին ինչպես ստեղծագործական ուղու, այնպես էլ հայկական ինքնագիտակցության՝ որպես արվեստագետի ձևավորման գործընթացում։ Քոչարն, իսկապես, միշտ երախտապարտ էր Կոմիտասի ազդեցությանը, որը նրա մոտեցումներին ու արվեստին մի մեծ հիմնարար կողմ տվեց՝ հայրենասիրությունը, ազգային մշակույթի պահպանման և գեղեցկության սկզբունքները։

Ասում են, որ Քոչարը շատ լավ պատկերացնում էր Կոմիտասի ստեղծագործական պայքարը, որի մեջ նա որպես երաժիշտ ու ազգային մշակույթի պահապան հանդես էր գալիս։ Բացի այդ, Քոչարը հավանաբար հավատում էր, որ երաժշտության և նկարչության միջև կարող է լինել մեկ խորքային կապ՝ հայկական հոգևոր արժեքների արտահայտման ու վերականգնման համար։

Նրանց ընկերությունը նաև որոշակի դրվագներ ունեցավ մշակութային միջոցառումներում ու համերգների ընթացքում, երբ Քոչարը հանդես էր գալիս որպես արվեստի ներկայացուցիչ, իսկ Կոմիտասը՝ որպես երաժշտության հայ ժողովրդի ոգու արտահայտիչ։

Քոչարն իր քանդակագործական և գեղանկարչական աշխատանքներում շատ հաճախ հիշատակել է Կոմիտասին, օգտագործելով նրա երաժշտության հիման վրա ձևավորված պատկերներ և խորհրդանշաններ։ Օրինակ Քոչարի ստեղծագործություններից մեկը՝ «Կոմիտաս» քանդակը, նկարագրված է Կոմիտասի կերպարը որպես ազգային մշակույթի մեծագույն պահապան։ Քոչարն այս քանդակում ներկայացրել է Կոմիտասին այնպես, ինչպես նա եղել է՝ հոգեպես պայծառ և անձնական ազատության մեջ՝ պատկերելով իր արվեստի միջոցով ժողովրդի ցավը և պայքարը։

Քոչարը նաև մտերիմ է եղել Հովհաննես Շիրազի հետ։

Երվանդ Քոչարը և Հովհաննես Շիրազը ծանոթացել են դեռ 1930-ականների սկզբին՝ այն ժամանակ, երբ երկուսն էլ արդեն նշանավոր էին իրենց արվեստներում։ Չնայած այդ տարիների սոցիալական և քաղաքական դժվարություններին, որոնք մթագնում էին մշակութային կյանքը, նրանք զարգացնում էին միմյանց հետ ընկերական կապեր ու մտքեր փոխանակում՝ ընդհանուր թեմաներով՝ հայրենասիրություն, ստեղծագործական ազատություն, մարդկային արժանապատվություն և ցավի հանդեպ համակրանք։

Քոչարն, ով աշխատում էր տարբեր արվեստային բնագավառներում (գեղանկարչություն, քանդակագործություն), և Շիրազը, ով բանաստեղծ էր և ֆիզիկական ու հոգևոր ցնցումների մեջ մեծացրել էր իր ստեղծագործական մոտեցումը, հաճախ էին հանդիպում, քննարկում իրար ստեղծած արվեստը, գրականությունն ու մշակույթը։ Նրանք շատ էին խոսում հայ մշակույթի կարիքների մասին և այս ընկերությունը խորը ազդեցություն ունեցավ երկուսի ստեղծագործությունների վրա։

Մի հայտնի դրվագ կա, երբ Հովհաննես Շիրազն իր բանաստեղծություններից մեկը նվիրեց Երվանդ Քոչարին, իբրև գնահատանք նրա արվեստի նկատմամբ։ Բանաստեղծությունն այդպես էլ Քոչարի համար դարձել է ոգեշնչման աղբյուր։ Շիրազի «Հայաստան» բանաստեղծությունն ու մի շարք այլ ստեղծագործություններ, որոնք նա օգտագործում էր կապված ազգային ցավի, կորստի և վերածննդի հետ, դարձան Քոչարի արվեստի թելերը։ Դրանց ներքո Քոչարը ստեղծեց այնպիսի քանդակներ ու նկարներ, որոնք արտահայտում էին ոչ միայն հայ ժողովրդի պատմությունը, այլև նրա վերածնունդը, պայքարը և ապրելու համար որոշումը։

Մի անգամ նաև Շիրազը գրել էր Քոչարին ուղղված գովեստային խոսք, որտեղ ասվում է․ «Դու մեր ժողովրդի հոգու նկարչությունն ու քանդակագործությունն ես, դու պատկերացնում ես այն, ինչ ես արտահայտում եմ բառերով»։ Սա խոստովանություն էր այն մասին, որ Քոչարը իր ստեղծագործությունների միջոցով կարողացել էր ցույց տալ այն նույնը, ինչ Շիրազն էր խոսում իր բանաստեղծություններով՝ հայ ժողովրդի ավանդույթների, ճակատագրի, ինչպես նաև նրա գաղափարական կյանքի խորության մասին։

Այս երկու հսկաների ընկերությունը ցույց է տալիս, թե ինչպես երկու տարբեր արվեստի ներկայացուցիչներ՝ մեկը բանաստեղծ, մյուսը գեղանկարիչ և քանդակագործ, կարող են միմյանց լրացնել՝ հասնելով նույն բարձրագույն նպատակներին՝ պահպանելով և տարածելով հայ մշակույթը և արժեքները։

Այս ընկերությունը մի մագնիսական մտքի մասին էր, որտեղ երկու արվեստագետները ոչ միայն շփվում էին, այլև փոխշփվում էին՝ իրենց արվեստի միահյուսմամբ՝ ստեղծելով մեկ ընդհանուր լեզու հայ ժողովրդի հոգևոր վերածնունդը արտահայտելու համար։

Աննա Սրապիոնյան