ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՇԻՐԱԶ ԵՎ ԵՐՎԱՆԴ ՔՈՉԱՐ

Յուրաքանչյուր երկիր հայտնի է իր պատմական, մշակութային արժեքներով, որոնց թվում են նաեւ հուշարձանները, շենքերը, ճարտարապետական այլ կառույցները։

Օրինակ՝ Փարիզը հայտնի է իր Էյֆելյան աշտարակով, Իտալիան՝ Պիզայի աշտարակով եւ այլն։

Հայաստանը հուշարձաններով, հին եւ նոր փողոցներով եւ ընդհանրապես հյուրընկալ մթնոլորտով է հայտնի: Երեկ անդրադարձել էինք երեւանյան ամենահայտնի արձաններից մեկին՝ Սասունցի Դավթին՝ ներկայացնելով նաեւ կոթողի հեղինակ Երվանդ Քոչարի արվեստին ու կյանքին առնչվող հետաքրքիր նյութեր։

Այսօր կներկայացնենք տաղանդավոր հայ նկարչի ու գրող Հովհաննես Շիրազի ընկերության մասին ուշարժան դեպքեր։

Երվանդ Քոչարը եւ Հովհաննես Շիրազը ծանոթացել են դեռ 1930-ականների սկզբին՝ այն ժամանակ, երբ երկուսն էլ արդեն նշանավոր էին իրենց արվեստներում։ Չնայած այդ տարիների սոցիալական եւ քաղաքական դժվարություններին, որոնք ստվերում էին մշակութային կյանքը, նրանք զարգացնում էին միմյանց հետ ընկերական կապեր ու մտքեր փոխանակում հայրենասիրության, ստեղծագործական ազատության, մարդկային արժանապատվության էական հարցերով:

Քոչարը, ով աշխատում էր տարբեր արվեստային բնագավառներում (գեղանկարչություն, քանդակագործություն), եւ Շիրազը, ով բանաստեղծ էր եւ ֆիզիկական ու հոգեւոր ցնցումների մեջ մեծացրել էր իր ստեղծագործական մոտեցումը, հաճախ էին հանդիպում, քննարկում միմյանց ստեղծագործությունները, գրականությունն ու մշակույթը։ Նրանք շատ էին խոսում հայ մշակույթի կարիքների մասին եւ այս ընկերությունը խոր ազդեցություն ունեցավ երկուսի ստեղծագործական ուղու վրա։

Մի հայտնի դրվագ կա, երբ Հովհաննես Շիրազն իր բանաստեղծություններից մեկը նվիրեց Երվանդ Քոչարին՝ իբրեւ գնահատանք նրա արվեստի նկատմամբ։ Բանաստեղծությունն այդպես էլ Քոչարի համար դարձել է ոգեշնչման աղբյուր։ Շիրազի «Հայաստան» բանաստեղծությունն ու մի շարք այլ ստեղծագործություններ, որոնք վերաբերում էին ազգային ցավին, կորստին ու վերածննդի հույսին, դարձան Քոչարի արվեստի թելերը։ Դրանց ներքո Քոչարը ստեղծեց այնպիսի քանդակներ ու նկարներ, որոնք արտահայտում էին ոչ միայն հայ ժողովրդի պատմությունը, այլեւ նրա վերածնունդը, պայքարը եւ ապրելու համառ որոշումը։

Մի անգամ Շիրազը գրել էր Քոչարին ուղղված գովեստային խոսք. «Դու մեր ժողովրդի հոգու նկարչությունն ու քանդակագործությունն ես, դու պատկերացնում ես այն, ինչ ես արտահայտում եմ բառերով»։ Սա խոստովանություն էր այն մասին, որ Քոչարը իր ստեղծագործությունների միջոցով կարողացել էր ցույց տալ այն նույնը, ինչ Շիրազն էր խոսում իր բանաստեղծություններով՝ հայ ժողովրդի ավանդույթների, ճակատագրի, ինչպես նաեւ նրա կյանքի բովանդակության, խորության մասին։

Այս երկու հսկաների ընկերությունը ցույց է տալիս, թե ինչպես երկու տարբեր արվեստի ներկայացուցիչներ՝ մեկը բանաստեղծ, մյուսը գեղանկարիչ եւ քանդակագործ, կարող են միմյանց լրացնել՝ հասնելով նույն բարձրագույն նպատակներին՝ պահպանելով եւ տարածելով հայ մշակույթը եւ արժեքները։

Այս ընկերությունը մի մագնիսական մտքի մասին էր, որտեղ երկու արվեստագետները ոչ միայն շփվում էին, այլեւ իրենց արվեստի միահյուսմամբ ստեղծում էին մեկ ընդհանուր լեզու՝ հայ ժողովրդի հոգեւոր վերածնունդը արտահայտելու համար։

ԱՆՆԱ ՍՐԱՊԻՈՆՅԱՆ

ՔՈՉԱՐԻ «ԻՆՔՆԱԴԻՄԱՆԿԱՐ»-Ը ԲՆՕՐԻՆԱԿ ԱՇԽԱՏԱՆՔ Է

Նոյեմբերի 20-ին Երվանդ Քոչարի որդու՝ Ռուբեն Քոչարի հրավիրած մամուլի ասուլիսի ժամանակ վերջինիս կողմից հնչել է կարծիք, որ «Հայաստանի ազգային պատկերասրահ» ՊՈԱԿ-ում Երվանդ Քոչարի ծննդյան 125-ամյակի հոբելյանական ցուցահանդեսում ներկայացվող «Ինքնադիմանկար» ստեղծագործությունը բնօրինակ չէ:

ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի եւ սպորտի նախարարությունն օպերատիվ արձագանքել է հայտարարությանը եւ հանձնարարել «Մշակութային արժեքների փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ին, որպեսզի կազմակերպվի վերը նշված ստեղծագործության փորձաքննությունը եւ նույնականացումը:

«Հայտնում ենք, որ Երվանդ Քոչարի «Ինքնադիմանկար» ստեղծագործությունը (1936 թ., փայտ/յուղաներկ, 27*22 սմ), որը ներկայացված է «Հայաստանի ազգային պատկերասրահ» ՊՈԱԿ-ում կազմակերպված «Երվանդ Քոչար 125. hատելով ժամանակ եւ տարածություն» խորագրով հոբելյանական ցուցահանդեսում, բնօրինակ աշխատանք է: Այդ են վկայում թե՛ արվեստաբանական փորձաքննության տվյալները, թե՛ ներկաշերտի համեմատական քիմիական վերլուծությունը շտեմարանային տվյալների հետ, թե՛ աշխատանքի դիմերեսի եւ դարձերեսի նկարագրությունը (ներառյալ՝ փայտի եզրագծերի բնական մաշվածությունը), ներկաշերտի՝ ժամանակի ընթացքում կրած քիմիական փոփոխությունը, աշխատանքի դարձերեսին առկա ֆրանսիական գեղանկարչական պիտույքների խանութի բնօրինակ պիտակը, եւ թե՛ նախորդիվ արված փորձագիտական հսկողությունը ԿԳՄՍՆ-ի կողմից: Աշխատանքը ողջ ցուցահանդեսային պատմության ընթացքում` ներառյալ վերոհիշյալ հոբելյանական ցուցահանդեսից առաջ, ենթարկվել է պետական վերահսկողության, եւ առկա են այդ մասին փաստող փորձագիտական եզրակացություններ:

ԿԳՄՍՆ կայքում ներկայացված են աշխատանքի լուսանկարները՝ շրջանակից հանած վիճակում, ստորին եզրագծի հստակ մատնանշմամբ, Ռ. Քոչարի հիշատակած մեխերի պատկերներով, ինչը փոքր-ինչ դժվար տեսանելի է շրջանակով, աշխատանքի դարձերեսը՝ բնօրինակ ֆրանսիական պիտակով, ինչպես նաեւ միակ լուսանկարչական ժապավեն՝ արված 1999 թ. Ե. Քոչարի 100-ամյա հոբելյանի առթիվ իրականացված աշխատանքների շրջանակում, որը, բացի արվեստաբանական եւ նյութաբանական փորձաքննությունից, աշխատանքի նույնականացման հավելյալ հնարավորություն է ընձեռում:

Հետեւաբար, Ռուբեն Քոչարի հնչեցրած կարծիքն այն մասին, որ «Ինքնադիմանկար» ստեղծագործությունը բնօրինակ չէ, չի համապատասխանում իրականությանը»,- նշում են ԿԳՄՍՆ-ից: