Արցախում իրականացված ոճրագործության մասին Թուրքիայի լռությունը փակում է մնացած բոլոր հարցերը. Հայկ Դեմոյան

ArmLur.am լրատվականը հարցազրույց է ունեցել Հայոց ցեղասպանության թանգարան-իստիտուտի նախկին տնօրեն Հայկ Դեմոյանի հետ։

– Պարո՛ն Դեմոյան, լրանում է Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցը; Ի՞նչ դասեր պետք է քաղենք հայոց պատմության էջերից և, հատկապես, Հայոց ցեղասպանության ողբերգական էջից։ Ինչի՞ մասին է այն մեզ հուշում։

-Հարցադրումը ժամանակավրեպ է թվում, որովհետև ԱԺ-ում տեղի ունեցած միջադեպը լավագույնս ցույց է տալիս՝ ինչ գործողություններ ու օրակարգեր են սպասարկվում ԱԺ-ում՝ Հայոց Ցեղասպանության թեմայի շուրջ։

Նախ՝ ես զգում եմ, որ ինչ-որ վախեր կան, հատկապես, իշխանությունների մոտ՝ ապրիլի 24-ի հնարավոր միջադեպերի հետ կապված։ Տեսնում եք, դաշտում տարատեսակ մարդիկ են հայտնվում, ինչ-որ նախաձեռնություններ, ինչ-որ կոչեր, ցույցեր, նստացույցեր։ Ես ենթադրում եմ, որ շատ լուրջ վախ կա ապրիլի 24-ի զարգացումներից։ Ի՞նչ տեղի կունենա, ես չեմ կարող ասել։

Երկրորդ՝ այսօրվա միջադեպը ցույց տվեց, որ ընդդիմությունը նույնքան մեղսակից կարող է լինել Ցեղասպանության ժխտման գործում, որքան իշխանությունները։ Կարող ենք արձանագրել, որ իշխանությունները ոչ միայն Ցեղասպանության պատմական փաստ են ժխտում, այլև նրանք հարաբերականացնում են նաև այդ հարցը։ Այսինքն՝ դարձնում են ճապաղ բանավեճի առարկա, որն ավելի վտանգավոր է նաև ժամանակի մեջ։ Սա այն իշխանությունն է, որ բացահայտ՝ իր ստորագրությամբ, մասնակցությամբ, անգործունեությամբ մասնակցել է արցախահայության դեմ իրականացված ցեղասպանությանը։ Դա ապացուցելի է։ Դա անհերքելի փաստ է։ Որքան էլ փորձել ոլորելով, գալարվելով այդ մեղադրանքի տակից դուրս գալու փորձեր անեն, միևնույն է, չի հաջողվելու։ Դա ծանրագույն մեղադրանք է, որ ենթադրում է ծանրագույն պատիժ։

Եթե, ԱԺ-ում տեղի ունեցած միջադեպից հետո, ընդդիմության պատգամավորները շարունակելու են նույն իշխանության ներկայացուցիչների հետ ԱԺ-ի նիստերին մասնակցել, ապա նույն մեղսակցությունը տարածվելու է նաև իրենց վրա։

-Ի՞նչ եք առաջարկում Դուք։

-Ես վաղուց առաջարկել եմ, վաղուց և ո՛չ մեկ անգամ։ Առ այսօր ոչ մի ընդդիմադիր չի կապնվել և այդ գործողությունը չի իրականացրել։

Ընդդիմությանն առաջարկել էի, քանի որ իշխանության մեջ կան մարդիկ, որ կասկածվում են Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտում կատարված գողության մեջ, որոնք արգելափակվել էին ներկա իշխանությունների կողմից և կոռուպցիոն արդարադատության համակարգի կողմից, ինչը քրեական գործ է, բայց օրենսդիր ոչ մի ընդդիմադիր ներկայացուցիչ չի հետաքրքրվել՝ արդյոք ես ճիշտ եմ խոսում, միգուցե ճիշտ է։ Դա, կարծում եմ, ընդդիմության համար լավագույն առիթն է՝ իշխող քաղաքական թիմին մեղադրանք ներկայացնելու համար։

Առ այսօր որևէ մեկ նախաձեռնություն, արձագանք չկա։ Դա ինձ բերում է այն համոզման, որ միևնույն օրակարգում, միևնույն տեղից են ուղղորդվում։ Էլ չասեմ, որ ԱԺ-ում կիրառեցին ուրացում բառը։ Ուրացումը և ժխտումը՝ հայոց լեզվի բացատրական բառարանում, իմաստային առումով, բոլորովին տարբեր բառեր են։ Իրենք օրինագիծ են ներկայացնում ուրացում բառը՝ ժխտողականության փոխարեն։

Կենացներն արդեն քաղցրացել են։ Ամեն ինչ արդեն պարզաջրվել է, արդեն պարզ երևում է՝ ով ում համար է աշխատում և ինչի համար են խաղում։

-Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել է, որ դեռ պետք է լիրաժեք ուսումնասիրել՝ ինչ է կատարվել 1915 թվականին, այսպիսով ևս մեկ անգամ առաջ տանելով Թուրքիայի այն թեզը, որ պատերազմ է տեղի ունեցել և կողմերը փոխադարձ զրկանք ու տառապանքներ են կրել։ Ձեզ համար սպասելի՞ է եղել, որ ՀՀ իշխանության կոմից երբևէ կասակծի տակ կառնվի Հայոց ցեղասպանության եղելությունը, ժխտողական քաղաքականություն կվարվի և անհրաժեշտություն կառաջանա ՀՀ-ում ևս սահպանել քրեորեն դատապարտելի պատիժ՝ Հայոց ցեղասպանությունը ժխտելու համար։

-Իմ մեղադրանքը շատ պարզ էր։ Փաշինյանի թիմում կան շատ առանցքային մարդիկ, որոնք լուրջ կասկածվում են Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի կատարված գողությունների համար, փողերի լվացման, փաստաթղթերի լվացման դրվագներով։ Այսօր ընդդիմությունն այս մեղադրանքները, որ ասում եմ ես՝ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի նախկին տնօրենը, ես հոգեպես առողջ եմ, ոգելից խմիչքներ, թմրանյութեր չեմ օգտագործել, նորից եմ հասցեագրում ոչ թե…

Ինձ հետաքրքիր չէ Նիկոլ Փաշինյանը։ Նա իր թիմով հանցագործների խումբ է, անբարոյական, բարոյազուրկ, որևէ չափանիշ չունեցող քաղաքական, նույնիսկ քաղաքական ասել էլ չենք կարող, ինչ-որ հավաքագրված կոմպրոմատ է։ Նրանք ինձ հետաքրքիր չեն։ Ինձ հետաքրքիր է՝ ինչո՞ւ է ընդդիմությունը փորձում իրենց պահել ջրի երեսին։

Երկրորդ՝ թուրքերի հետ աշխատում են-չեն աշխատում, այստեղ երկու հարց կարող է առաջանալ.

• Արդյոք ադրբեջանաթուրքական միջոցներով վճարվում են իրենց գործունեության համար, որովհետև անվճար ոչ մի բան չի արվում
• Սա խաղի կանոնների այն մասն է, որ այս իշխանությանը բերած ուժերը փորձում են բացել հայ-թուրքական սահմանը, ինչն առաջին հերթին հետապնդում է խոշոր բիզնես-շահեր։

Այստեղ պետականության, անվտանգության հարց չի դրված։

-Այսօր թուրք գրականության մեջ հայտնվում են գրողներ, որոնք իրենց գրքերում քննադատում են իրենց փաշաներին և դատապարտում հայերի դեմ իրականացրած ոճրագործությունները։ Նրանցից մեկն էլ Թաներ Աքչամն է, որ իր երկրորդ գիրքն է արդեն տպագրել՝ նվիրված Հայոց ցեղասպանությանը։ Նշեմ նաև այն, որ ապրիլի 24-ին Աքչամը լինելու է Հայաստանում և այցելելու է Ծիծեռնակաբերդ։

Ինչի՞ մասին են խոսում թուրք գրականությունում նման դատապարտությունները։ Կարո՞ղ ենք ասել, որ այն իր մեջ ենթատեքստեր և այլ նպատակներ է պարունակում։

-Թաներ Աքչամի առաջին այցը չէ Հայաստանը, նա միշտ էլ գալիս է և հիմա էլ, որևէ արտառոց դեպք չի եղել։ Մասնագիտական առումով կարող եմ ասել, որ ամեն տեղ էլ ենթատեքստեր կան։ Այն, որ թուրքն այս ինչն ասաց, ապա դա պատահական չի։ Դա իր մեջ ենթատեքստեր է պարունակում։ Այսօր թուրքական քաղաքացիական հասարակությունը որևէ կերպ չի անդրադարձել Արցախում տեղի ունեցած ցեղասպանությանը։ Սա արդեն խոսուն փաստ է, որ այդ լռությունը համակերպվածության փաստ է և, որ իրենք ադրբեջանցիների կողքին են։ Հա, կարող է մեկ-երկուսն այնտեղ խոսեն, ինչ-որ բաներ ասեն, բայց չկա հավաքական արձագանք՝ տեղի ունեցած ցեղասպանության վերաբերյալ, որին մասնակցել է նաև թուրքական զինուժը։ Այս լռությունը փակում է մնացած բոլոր հարցերը։

Նանիկ Աղասյան