Այս օրը պատմության մեջ․ Մեծ Բրիտանիան դարձավ աշխարհի երրորդ ատոմային գերտերությունը

1952 թվականի հոկտեմբերի 3-ին Մեծ Բրիտանիան փորձարկեց իր առաջին ատոմային ռումբը՝ դառնալով աշխարհի երրորդ երկիրը, որը տիրապետում է միջուկային զենքին՝ ԱՄՆ-ից և ԽՍՀՄ-ից հետո։

Բրիտանական միջուկային ծրագիրն սկսվել էր գաղտնի պայմաններում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո։ Չնայած ֆինանսական խիստ սահմանափակումներին և ԱՄՆ-ի կողմից ատոմային տեղեկատվության մերժմանը, Մեծ Բրիտանիայի որոշ ղեկավարներ՝ մասնավորապես արտաքին գործերի նախարար Էռնեստ Բևինը, պնդում էին, որ երկիրը պետք է ունենա սեփական  ատոմային ռումբը։ Նրա խոսքերով՝ «Պետք է ունենանք այդ բանն այստեղ, ինչ գնով էլ լինի… Միության դրոշը պիտի դրվի դրա վրա»։

Պատրաստվելուց գրեթե վեց տարի անց՝ 1952 թվականին, Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը հայտարարեց, որ փորձարկումը կանցկացվի Ավստրալիայի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող անմարդաբնակ Մոնթե Բելլոյի կղզիներում։ “Հարիկեյն” (Hurricane) անունը ստացած ռումբը տեղադրվեց HMS Plym ռազմածովային նավի վրա:

Առավոտյան ժամը 8-ին տեղի ունեցավ պայթյունը՝ հսկայական քանակությամբ ջուր, քար ու ցեխ նետելով երկինք։ Նավը՝ Plym-ը, միանգամից գոլորշիացավ։ Զուգահեռաբար գործի դրված էին դիտարկման և չափման սարքեր, որպեսզի գնահատեն պայթյունի ազդեցությունը։ Բրիտանական և ավստրալական ռազմածովային ուժերը համատեղ մասնակցում էին գործողությանը։

Լրատվամիջոցները պայթյունից հետո հաղորդեցին՝ նույնիսկ մոտակա Օնսլո նավահանգստում (մոտ 137 կմ հեռավորության վրա) արձանագրվել է պայծառ փայլ և հզոր ձայնային ալիք, որը հարվածել է շենքերի պատուհաններին։

Ուինսթոն Չերչիլը, ով այդ պահին վարչապետն էր, հոկտեմբերի 23-ին հայտարարեց խորհրդարանում, որ փորձարկումը լիովին հաջող է եղել, և չկան մարդկային կորուստներ։ Նա հատուկ ընդգծեց Լեյբորիստական կուսակցության ներդրումը ծրագրի իրականացման գործում։

Փորձարկումը ղեկավարում էր գիտնական Վ․Գ․ Փենի (Dr. William Penney)՝ միջուկային ֆիզիկոս, որն աշխատել էր նաև ամերիկյան Մանհեթենի նախագծում։

Պատմական հետևանքներ

Բրիտանիայի միջուկային փորձարկումը նշանավորեց երկրի վերադարձը որպես համաշխարհային գերտերություն Սառը պատերազմի ժամանակաշրջանում։ Այդուհետ Միացյալ Թագավորությունը շարունակեց իր միջուկային ծրագիրը, իսկ հաջորդ տարիներին նոր փորձարկումներ իրականացվեցին ինչպես Մոնթե Բելլոյում, այնպես էլ հարակից այլ կղզիներում։ Այս փորձարկումներն ու դրանց հետևանքները տարիներ շարունակ արժանացել են քննադատության՝ ռադիոակտիվ աղտոտման և հնարավոր առողջական հետևանքների պատճառով՝ հատկապես Ավստրալիայի քաղաքացիական բնակչության համար։

1952 թ․ հոկտեմբերի 3-ը մնաց պատմության մեջ որպես օրը, երբ Մեծ Բրիտանիան պաշտոնապես միացավ «միջուկային ակումբին»։ Այդ որոշումը ձևավորեց երկրի դերը միջազգային քաղաքականության մեջ մինչև այսօր։

Հեղինակ՝ Անի Վարդանյան