Ես մարդ եմ սպանել, բայց մարդասպան չեմ. Սողոմոն Թեհլերյան

Ստորև ձեզ ենք ներկայացնում «Սողոմոն Թեհլերյանի դատավարությունը» (սղագրություն) գրքից մի փոքրիկ հատված:

Բեռլին: 1921 թվականի մարտի 15-ին Շարլոտենբուրգում – Հարդենբերգ փողոց – ատրճանակից արձակված մի գնդակով կատարվել է սպանությւոն:

– Ո՞վ է սպանվել:

– Սպանվել է մի մեծ ոճրագործ, քաղաքական մի մարդասպան, թուրք մի ճիվաղ:

– Ո՞վ է սպանել:

– Երիտասարդ մի հայ, ուսանող:

Եթե սպանվածը սովորական մի ոճրագործ չէ, այլ արտասովոր մի ճիվաղ, ապա մարդկությունը փրկվել է մի հրեշից, որը, եթե կենդանի մնար, դեռ ինչպիսի՜ անմեղ մարդկանց պիտի ոչնչացներ:

Ինչպե՞ս կոչել այն մարդուն, որ երկրի երեսից վերացրել է ժողովրդասպան մի հանցագործի:

Ո՞վ է սպանվել:

Սպանվել է մեկը, որ արժանի է եղել մահապատժի:

Այո, երեք անգամ ու երեք տարբեր կողմերից նա դատապարտված է եղել մահապատժի: Նրա անունը Թալեաթ է, որ փաշայի տիտղոս էլ ունի:

Առաջին անգամ նա մահապատժի է դատապարտվել 1915 թվականի մայիսի 24-ին, իր մահից դեռ վեց տարի առաջ, երբ համաշխարհային առաջին պատերազմի մասնակից Ֆրանսիայի և Անգլիայի և այլ դաշնակից պետությունները France press գործակալության միջոցով թուրքական պաշտոնական «Հավաս» գործակալությանը հայտնել էին, որ այսօրվա Թուրքիայի կառավարության ղեկավարները պատերազմից հետո կկանչեն պատասխանատվության և կպատժվեն խստագույն կերպով, այսինքն` մահապատժով, հայկական ջարդեր կազմակերպելու համար:

Դա Թալեաթի մահապատժի առաջին դատավճիռն էր, որ չիրագործվեց, քանզի պատերազմից անմիջապես հետո, անգլիական իշխանությունները վերոհիշյալ պատասխանատուներին ձերբակալելով` ոչ թե գործադրեցին մահավճիռը, այլ փոխադրեցին-աքսորեցին Մալթա կղզի, որտեղ նրանք մեկ առ մեկ փախուստ տվին:

Եվ մահապատիժը չգործադրվեց:

Երկրորդ անգամ նա մահապատժի դատապարտվեց 1920-ին, իր կառավարության տապալումից հետո կազմակերպված թուրքական նոր կառավարության ռազմական դատարանի կողմից: Եվ երկրորդ անգամ դատավճիռը չգործադրվեց, որովհետև այդ փաշան կեղծ անձնագրով, ուրիշի անվան տակ, փախավ Բեռլին:

Սպանվել էր մեկը, որ արժանի էր եղել մահապատժի նույնիսկ թուրք ժողովրդի նորաստեղծ կառավարության դատարանի կողմից:

Երրորդ դատավճիռը ուրիշ էր: Այն ոչ մի պետության կողմից չէր: Դա հայոց տված ազգային մահապատիժն էր, հայ ժողովրդի անունից:

Այդ է, որ կատարել էր Սողոմոն Թեհլերյանը:

Այդպես էլ հասկացել էին նրա դատապաշտպանները:

«Այդ պահին, երբ ամբաստանյալը (Սողոմոն Թեհլերյանը) փողոց իջավ և ատրճանակը ուղղեց իր զոհի դեմ … այդ ինքը չէր, որ փողոց էր իջնում, նրա միջով իջնում էին դարերը, միլիոնավոր սպանվածները: Կարելի է ասել, որ նա իմ առջևից տանում էր իր ամբողջ ժողովրդի պատվի դրոշը, դրոշը խոշտանգվածների, դրոշը իր լլկված ընտանիքի …»:

Համակ պետություններ են պայքարում մարդասպանների դեմ, հետևապես մարդասպաններին ոչնչացնելը համամարդկային պարտականություն է:

Բեռլինի դատավորը … գիտեր, թե ինչու է Թեհլերյանը սպանել Թալեաթին: Նրա մտահոգությունն այն էր, որ դատը չստանար քաղաքական բնույթ …