Ի գիտություն` դատավորների և ոչ միայն

Հոկտեմբերի 11-ին ուժի մեջ կմտնեն ՀՀ դատավորների՝ սեպտեմբերի 5-ի ընդհանուր ժողովի որոշմամբ սահմանված ՀՀ դատավորի վարքագծի կանոնները:

Նույն օրն ուժը կորցրած կճանաչվի նախկին՝ դատավորի վարքագծի կանոնները սահմանելու մասին 2010թ. ապրիլի 23-ի որոշումը:

Ոժի մեջ մտնելիք որոշումը ներառում է դատավորի վարքագծի ընդհանուր, ինչպես նաև արդարադատության իրականացման ու ոչ դատական գործունեության ընթացքում ընդհանուր առմամբ 20 կանոններ:

Ինչպես և գործող, այնպես էլ նոր կանոններով, մասնավորապես, սահմանված է. «Դատավորը պարտավոր է հարգել դատավարության հրապարակայնության սկզբունքը, չխոչընդոտել հասարակությանը և լրատվամիջոցներին` օրենքին համապատասխան ստանալ և տարածել տեղեկատվություն, եթե այդ իրավունքի իրականացումն ակնհայտորեն չի օգտագործվում դատարանի աշխատանքը խանգարելու կամ դատական որոշման կայացման վրա անօրինական ներգործություն ունենալու նպատակով:

Դատավորն իրավասու չէ անել հրապարակային հայտարարություններ, մեկնաբանել դատական որոշումները, լրատվության միջոցներում հանդես գալ դատարանի վարույթում գտնվող գործերի էության հետ կապված հարցերով»:

Նոր կանոններում այս կապակցությամբ լրացուցիչ ամրագրվել է, որ համապատասխան հայտարարությամբ, մեկնաբանությամբ կամ այլ եղանակով լրատվության միջոցներում հանդես գալու պահանջով դատավորը դիմում է ՀՀ դատական դեպարտամենտի մամուլի ծառայություն:

Եվ այսպես՝ հոկտեմբերի 11-ից ուժի մեջ կմտնեն ՀՀ դատավորի վարքագծի հետևյալ կանոնները.

Դատավորի վարքագծի ընդհանուր կանոնները

Կանոն 1 – Դատավորն արդարադատություն իրականացնելիս անկախ է և ղեկավարվում է ՀՀ Սահմանադրությամբ, ՀՀ ներպետական և միջազգային օրենսդրությամբ, ինչպես նաև սույն վարքագծի կանոններով:

Դատավորը դատական ակտերը կայացնում է ինքնուրույն, ինչը չի բացառում բարդ գործերով իրավաբանական հարցերի շուրջ դատավոր գործընկերներից խորհուրդ ստանալը` պայմանով, որ վերջնական որոշումը դատավորի կողմից կայացվի ինքնուրույն:

Կանոն 2 – Դատավորը պարտավոր է բարձր պահել իր պատիվն ու արժանապատվությունը և խուսափել այն ամենից, ինչը կարող է արատավորել դատական իշխանության հեղինակությունը, նվազեցնել հանրության վստահությունը դատական իշխանության նկատմամբ, վնաս հասցնել դատավորի համբավին, կասկածի տակ դնել նրա օբյեկտիվությունը և անկախությունն արդարադատություն իրականացնելիս: Դատավորը պետք է նման վարքագիծ պահանջի նաև իրեն կցված դատական ծառայողներից:

Կանոն 3 – Դատական նիստից դուրս դատավորը պարտավոր է ձեռնպահ մնալ կողմերի և դատավարության այլ մասնակիցների հետ առանձին շփումից:

Դատավորը պարտավոր է զերծ մնալ օրենսդիր և գործադիր մարմինների, պաշտոնատար անձանց ու քաղաքացիների, մասնավոր շահերի, հասարակական կարծիքի և այլ կողմնակի ազդեցություններից, ճնշումներից, սպառնալիքներից և այլ միջամտությունից, ազատ լինել քննադատության մտավախությունից և անկախ մարդու համբավ ձեռք բերել անկողմնակալ դիտորդի մոտ:

Դատավորը չի կարող լինել որևէ կուսակցության անդամ կամ այլ կերպ զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ: Դատավորը պարտավոր է դրսևորել քաղաքական զսպվածություն և չեզոքություն:

 Դատավորի վարքագծի կանոններն արդարադատություն իրականացնելիս

Կանոն 4 – Արդարադատության իրականացմանն ուղղված պարտականությունների կատարումը դատավորի համար պետք է առաջնային լինի օրենքով նրան թույլատրված գործունեության այլ տեսակների նկատմամբ:

Կանոն 5 – Դատավորը պարտավոր է բարեխղճորեն կատարել իր մասնագիտական պարտականությունները, այդ թվում` ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցառումները գործերի և նյութերի ողջամիտ ժամկետում քննության համար, որպեսզի կասկածներ չառաջացնի արդարադատության արդյունավետության նկատմամբ:

Կանոն 6 – ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված դեպքերում դատավորը պարտավոր է ինքնաբացարկ հայտնել: Դրա հետ մեկտեղ դատավորը պարտավոր է ողջամտության սահմաններում իրեն դրսևորել այնպես, որպեսզի նվազագույնի հասցնի գործի քննությունից իր հեռացման (ինքնաբացարկի) անհրաժեշտություն առաջացնող դեպքերը:

Կանոն 7 – Արդարադատություն իրականացնելիս դատավորը պարտավոր է ձեռնպահ մնալ փաստերի կամ օրենքների այնպիսի մեկնաբանությունից, որը կարող է գործի լուծման ակնհայտ կանխորոշվածության տպավորություն ստեղծել:

Դատավորը պարտավոր է նիստերը վարել օրենքով սահմանված հանդերձանքով, չմիջամտել ձայնագրման համակարգի անխափան աշխատանքին:

Կանոն 8 – Արդարադատություն իրականացնելիս դատավորը պարտավոր է չարտահայտել իր դրական կամ բացասական վերաբերմունքը դատավարության կողմերի հանդեպ և չցուցաբերել այնպիսի վարքագիծ (միմիկա, ժեստիկուլյացիա, հեգնանք և այլն), որը դատավարության մասնակիցների կողմից կարող է ընկալվել որպես նախատրամադրվածության դրսևորում:

Կանոն 9 – Արդարադատություն իրականացնելիս դատավորը չպետք է դրսևորի խտրականություն կախված սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, էթնիկական կամ սոցիալական ծագումից, գենետիկական հատկանիշներից, լեզվից, կրոնից, աշխարհայացքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, ազգային փոքրամասնությանը պատկանելությունից, գույքային վիճակից, ծնունդից, հաշմանդամությունից, տարիքից, անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից:

Կանոն 10 – Դատավորը պարտավոր է միջոցներ ձեռնարկել ներպետական ու միջազգային իրավունքի վերաբերյալ իր գիտելիքների հարստացման ուղղությամբ և ձեռք բերված գիտելիքները մշտապես օգտագործել իր մասնագիտական գործունեությունն իրականացնելիս:

Դատավորը պարտավոր է միջոցներ ձեռնարկել նաև իր հմտությունների և անձնական հատկանիշների շարունակական կատարելագործման ուղղությամբ:

Կանոն 11 – Դատավորը պետք է լինի արժանապատիվ, համբերատար և բարեկիրթ, հարգալից վերաբերմունք դրսևորի գործով կողմերի, դատավարության այլ մասնակիցների, գործընկեր դատավորների, դատարանի աշխատակազմի և բոլոր այն անձանց հանդեպ, ում հետ առնչվում է, իր համար ընդունի այնպիսի սահմանափակումներ, որոնք կապահովեն նրա հավասարակշռվածության ու արդարամտության հասարակական ընկալումը:

Դատավորը պարտավոր է կարգուկանոն պահպանել դատական նիստերի դահլիճում, դատական նիստին մասնակցող անձանցից պահանջել պատշաճ և հարգալից վերաբերմունք դրսևորել դատարանի նկատմամբ: Դատարանի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունք դրսևորելու, ինչպես նաև ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված այլ դեպքերում դատարանը պարտավոր է կիրառել դատական սանկցիա:

Կանոն 12 – Դատավորն իրավունք չունի արդարադատության իրականացմանը չվերաբերող նպատակներով օգտագործել, հրապարակել կամ այլ կերպ մատչելի դարձնել իր պարտականությունների իրականացման կապակցությամբ ստացած գաղտնի տեղեկատվությունը:

Կանոն 13 – Դատավորը պարտավոր է հարգել դատավարության հրապարակայնության սկզբունքը, չխոչընդոտել հասարակությանը և լրատվամիջոցներին` օրենքին համապատասխան ստանալ և տարածել տեղեկատվություն, եթե այդ իրավունքի իրականացումն ակնհայտորեն չի օգտագործվում դատարանի աշխատանքը խանգարելու կամ դատական որոշման կայացման վրա անօրինական ներգործություն ունենալու նպատակով:

Դատավորն իրավասու չէ անել հրապարակային հայտարարություններ, մեկնաբանել դատական որոշումները, լրատվության միջոցներում հանդես գալ դատարանի վարույթում գտնվող գործերի էության հետ կապված հարցերով: Համապատասխան հայտարարությամբ, մեկնաբանությամբ կամ այլ եղանակով լրատվության միջոցներում հանդես գալու պահանջով դատավորը դիմում է ՀՀ դատական դեպարտամենտի մամուլի ծառայություն:

Կանոն 14 – Իրավական պահանջների պահպանմամբ և հրապարակայնության ապահովման պայմանով դատավորը կարող է ստանալ հիշարժան նվեր կամ պարգև, եթե դա չի կարող գնահատվել որպես դատավորի վրա ազդեցության միջոց կամ նրա անաչառությունը կասկածի տակ դնելու հիմք: Դատավորը պետք է նման վարքագիծ պահանջի նաև իր ընտանիքի անդամներից և իրեն կցված դատական ծառայողներից:

 Դատավորի վարքագծի կանոնները ոչ դատական գործունեության ընթացքում

Կանոն 15 – Դատավորը չպետք է օգտագործի դատավորի կամ դատարանի հեղինակությունն անձնական, ընտանեկան կամ այլ շահեր իրականացնելու նպատակով:

Կանոն 16 – Դատավորը պետք է խուսափի շահերի բախումից. նա չպետք է թույլ տա, որպեսզի իր ընտանեկան, հասարակական կամ այլ հարաբերություններն ազդեցություն ունենան իր` որպես դատավորի, առաքելության վրա:

Դատավորը պարտավոր է ողջամտության սահմաններում տեղեկացված լինել իր ընտանիքի անդամների ֆինանսական գործունեության և շահերի մասին:

Կանոն 17 – Դատավորն իրավունք չունի հրապարակայնորեն կասկածի տակ առնել օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերը և իր գործընկերների գործողությունները, մասնագիտական և անձնական որակները:

Կանոն 18 – Դատավորը պետք է խուսափի իր կոչմանն անհարիր կապերից, որոնք կարող են արատավորել նրա հեղինակությունը, պատիվն ու արժանապատվությունը:

Կանոն 19 – Դատավորը կարող է անդամակցել դատավորների միությանը կամ դատավորների շահերը ներկայացնող այլ կազմակերպությունների` ազատորեն կատարելով դրանց կանոնադրությունից բխող գործողություններ:

Կանոն 20 – Դատավորն իրավունք ունի զբաղվել գիտական, մանկավարժական, դասախոսական և այլ ստեղծագործական գործունեությամբ, այդ թվում՝ վճարովի (փոխհատուցվող) հիմունքներով: Դատավորի նման գործունեությունը, որքանով այն նպաստում է նրա մասնագիտական որակավորման բարձրացմանը և վնաս չի հասցնում մասնագիտական պարտականությունների կատարմանը, պետք է աջակցվի և խրախուսվի: