«Իրեն հարգող» ու «կարգին տղա» դատավորը ինչպե՞ս կարող է բիզնես չունենալ

Սահմանադրական վերափոխումներով Հայաստանում անարդարության վերացման խոստումներ տվող իշխանությունը կարծես մոռացել է, որ մենք ունենք գործող Սահմանադրություն, որում արձանագրված դրույթները հանցավորությունն ու լկտիությունը չէ, որ խրախուսում են: Իշխանության հղացած «Հայեցակարգում» տեղ գտած սկզբունքներին հաղորդվում է աննախադեպության իմաստ՝ ստեղծված իրավիճակին անհաղորդության տպավորություն թողնելով:

Ս. Սարգսյանի իշխանության հավերժացմանը միտված սույն փաստթուղթը հռչակում է նոր Սահմանադրության հիմքում պարտադիր նշանակություն ունեցող հետեւյալ սկզբունքները՝ (1) դատական իշխանության անկախության ամրագրում սահմանադրական մակարդակում, (2) տեղական ինքնակառավարման մարմինների ժողովրդավարական համակարգի ձեւավորում, (3) սահմանադրական կայունության ամրապնդման նախադրյալների ստեղծում:

Այսպես՝ հայեցակարգային հիմնարար սկզբունքներից հերթականը մասնավորեցնում է. «Սահմանադրական մակարդակում պետք է ամրագրվեն ու երաշխավորվեն դատական իշխանության գործառութային, կառուցակարգային, նյութական ու սոցիալական անկախության անհրաժեշտ եւ բավարար նախադրյալներ»: Հպանցիկ հայացքն իսկ բավական է՝ սույն սկզբունքի իրական տրամաբանությունը հասկանալու համար: Ըստ այդմ՝ սկզբունքային նշանակություն է ստանում դատական իշխանության անկախության ամրագրումը լոկ սահմանադրական մակարդակում:

Առաջիկայում դեռ մանրամասնորեն կանդրադառնանք դատական իշխանության հայեցակարգային տեսլականին, սակայն նշյալ սկզբունքն արդեն իսկ սահմանում է խնդրի՝ բացառապես սահմանադրական հարթության կարգավորման առաջնահերթությունը: Բայց եւ այնպես, միեւնույն պահին բաց է մնում իրական կյանքում դատական իշխանության անկախության ապահովման հիմնախնդիրը:

Կարճ ժամանակ առաջ իշխանությունը համոզում էր, որ դատավորների եւ մնացած պաշտոնյաների աշխատավարձը բարձրացնելով՝ համակարգի անկախության հարցը մասամբ կլուծվի, սակայն այսօր իրավիճակը նույն բնագավառում հաստատապես ավելի խայտառակ է: Ավելին՝ ակնհայտ է, որ համակարգի ներսում տիրող փնթիությունն առանձին կառուցվածքներում դիտարկելն այլեւս անհնար է:

Արդարադատական համակարգի կախվածությունը ուղիղ համեմատական է երկրում ստեղծված իրավիճակին: Իշխանության համար անհրաժեշտ խնդիրների՝ դատական անկախության նսեմացման ճանապարհով հաղթահարելու պրակտիկան անկասկած պետք է հանգեցներ ողջ ինստիտուտի այլասերմանը: Եվ հիմա պատկերացնենք՝ ի՞նչ է տալու Հայաստանին ու նրա քաղաքացիներին սահմանադրական մակարդակում դատական իշխանության անկախության երաշխավորումը:

Գործող Սահմանադրության 94-րդ հոդվածը հռչակում է, որ դատարանների լիազորությունները սահմանվում են Սահմանադրությամբ ու օրենքներով: Մի՞թե այս սկզբունքը երբիեւցե կաշկանդիչ է եղել իշխանության բարձրագույն օղակների համար, երբ դատարաններն օգտագործել են իրենց հակառակորդների հետ հաշվեհարդար տեսնելու գործում: Ի դեպ, արդեն 98-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատավորներին արգելված է ձեռնարկատիրությամբ զբաղվելը: Սակայն Հայաստանում հաստատված ներկայիս բարքերի պայմաններում «իրեն հարգող» ու «կարգին տղա» դատավորը ինչպե՞ս կարող է բիզնես չունենալ:

Ապագայի Սահմանադրությունը եզրագծող սկզբունքներից մյուսը հիշատակում է տեղական ինքնակառավարման մարմինների բարեփոխման խնդիրը՝ կարեւորելով դրանց՝ ժողովրդավարական հստակ համակարգի ձեւավորումը: Ըստ էության, տեղական ինքնակառավարման մարմինները բնույթով կոչված են ժողովրդական ու ժողովրդավարական լինելու, քանզի դրանց տիրույթում գտնվող հիմնախնդիրներն առնչվում են սահմանափակ թվով քաղաքացիների, եւ ավելի հեշտ է դրանց նկատմամբ վերահսկողություն սահմանելը:

Բայց արի ու տես, որ Հայաստանում այս տրամաբանությունն էլ է ենթարկվում իր «ավանդական» շեղմանը: Նկատենք, որ ցանկացած ինստիտուտի պոզիտիվ պարտականության գաղտնիքը կապված է միայն մեկ խնդրի հետ՝ ինչպե՞ս է ձեւավորվում այդ ինստիտուտը: Մեզ մոտ տեղական ինքնակառավարման մարմինների ձեւավորումը գյուղական ու մարզային շրջաններում ամբողջովին գտնվում է «խնամի-ծանոթ-բարեկամ» հարթության մեջ: Մինչդեռ քաղաքային ՏԻՄ-երը կազմավորվում են հարաբերականորեն ավելի «թափանցիկ» մեխանիզմներով:

Երկու անգամ Երեւանում ՏԻՄ-երը ձեւավորվել են ուղղակի քվեարկության արդյունքում, սակայն ընտրություններում տեղի ունեցած կեղծիքներն ու ապօրինությունները գրավել են ոչ միայն տեղական, այլեւ միջազգային ու դիվանագիտական շրջանակների ուշադրությունը: Արդ, եթե ՏԻՄ-ը ձեւավորվել է կեղծված ընտրությունների արդյունքում, մի՞թե սահմանադրական ինչ-որ մի պերճաշուք դրույթ կարող է ժողովրդավարացնել դրա աշխատանքը:

Վերջին սկզբունքը պահանջում է անհրաժեշտ նախադրյալներ ստեղծել «սահմանադրական կայունության ամրապնդման, Սահմանադրության գերակայության եւ սահմանադրականության հաստատման հարցերում»: Անշուշտ, այն պահին, երբ ստեղծվեն այդօրինակ նախադրյալները, Հայաստանում կյանքը կբարելավվի, իսկ համատարած խնդիրները միանգամից կլուծվեն: Այլ հարց է, որ անմիջապես էլ ծագելու է այդ նախադրյալների համար նոր նախադրյալներ ստեղծելու անհրաժեշտությունը:

Ըստ էության, Հայաստանում սահմանադրական անկայունություն ստեղծվում է բացառապես իշխանության գործողությունների արդյունքում: Երբ Սերժ Սարգսյանն անձամբ չորոշի քաղաքականությամբ զբաղվողների ցուցակը, դեռեւս չկայացած ընտրությունների արդյունքները եւ այլն, այդ ժամանակ կարելի է խոսել սահմանադրական երաշխիքների, նախադրյալների ու սկզբունքների մասին: Ի վերջո, ի՞նչ տարբերություն, թե ինչ է գրված Սահմանադրության մեջ, կարեւոր է, թե ինչպես է այն գործում:

ՆԺԴԵՀ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ