«Վիկիլիքսի» կողմից հրապարակված այս փաստաթղթի հեղինակը ՀՀ-ում ԱՄՆ գործերի նախկին ժամանակավոր հավատարմատար Ջոզեֆ Փենինգտոնն է, որը քննարկում է 2008թ. նախագահական ընտրություններից առաջ ստեղծված իրավիճակը: Հեղինակը համոզված է, որ Սերժ Սարգսյանի եւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի թիմերը այլեւս պատրաստ չեն պարտության: Հատկանշական է դիվանագետի կանխատեսումը՝ հիմնված իր տեղեկությունների վրա, որ Սերժ Սարգսյանը մտադիր է հաղթել առաջին իսկ փուլում արդար կամ կեղծ մեթոդներով: Ամերիկացի պաշտոնյան հատուկ անդրադարձ է կատարում նաեւ «Երկրապահ կամավորական միության» որդեգրած դիրքորոշմանը՝ հավանական համարելով ԵԿՄ ղեկավար Մանվել Գրիգորյանի միացումը ընդդիմությանը:
Այսպես՝ Փենինգտոնը հայտնում է, որ որքան մոտենում է ընտրության օրը, այնքան Հայաստանի քաղաքական կյանքը դառնում է ավելի անկանխատեսելի: Նրա համոզմամբ՝ թե՛ Տեր-Պետրոսյանի, թե՛ Սարգսյանի ճամբարներն ամեն ինչ ներդրել են՝ արդյունքի հասնելու համար, եւ ոչ մեկը պատրաստ չի լինելու ընդունելու իր պարտությունը: Դիվանագետը կարծում է, որ ընտրական գործընթացում ընդդիմությունը հաշվարկ է կատարել հետընտրական իրավիճակի վրա՝ հույս ունենալով հավաքել հսկայական զանգվածներ՝ իրավիճակին վրացական «Վարդերի» կամ ուկրաինական «Նարնջագույն հեղափոխության» տեսք տալու միտումով:
Փենինգտոնը տպավորություն ուներ, թե ընդդիմությունը համոզված է իր ծրագրի ճշգրտության մեջ եւ կարող է իշխանության վրա բավարար ճնշում ապահովելու պարագայում հասնել նրա հրաժարականին: Սակայն Փենինգտոնն արձանագրում է, որ իր համոզմամբ, որը հիմնված է իշխանության ներսում տարբեր գործիչների հետ ունեցած քննարկումների վրա, իշխանությունները վճռական են տրամադրված ամեն գնով հաղթելու հարցում: Ավելին՝ նրանք ավելի շուտ հակված են բռնություն կիրառել հրապարակում հավաքված քաղաքացիների նկատմամբ, քան վտանգի տակ դնել իրենց ապահով իշխանավարությունը: Ամերիկացին հավելում է, որ զգացել է իշխանության պատրաստակամությունը ցանկացած ըմբոստություն հաղթահարելու հարցում:
Ի դեպ, դիվանագետը նկատում է, որ Տեր-Պետրոսյանի թիմն էլ հույս ուներ իրավապահ մարմիններում ունենալ այնքան հավատարիմներ, որ զերծ կպահի իշխանություններին ցուցարարների նկատմամբ բռնություններ կիրառելու մտադրությունից: Շեշտենք, որ Փենինգտոնի տպավորություններն, ըստ էության, ճիշտ դուրս եկան բոլոր ուղղություններով, երբ ընդդիմությունը չկարողացավ ապահովել անվտանգության մարմիններում բավարար թվով կողմնակիցների աջակցությունը, իսկ իշխանությունն էլ ոչնչի առաջ կանգ չառավ:
Փենինգտոնը նաեւ մի շարք հարցեր է առանձնացնում՝ քննելով, թե արդյո՞ք Սերժ Սարգսյանը կկարողանա հաղթել ազնվորեն, թե կեղծիքներով է փետրվարի 19-ին հռչակվելու ՀՀ նախագահ: Հղում անելով իրեն հասու վերջին շշուկներին՝ դիվանագետը պնդում է, որ իշխանությունը մտադիր է հաղթել հենց առաջին փուլում՝ անկախ նրանից՝ իր մեթոդները կլինեն ազնի՞վ, թե՞ կեղծ: Նրա կարծիքով՝ եթե հանկարծ երկրորդ փուլ լինի, իշխանության համար խիստ ցանկալի կլինի, որ Տեր-Պետրոսյանը չլինի իր մրցակիցը: Այդ դեպքում Փենինգտոնը հիշատակում է ՀՅԴ թեկնածու Վահան Հովհաննիսյանի ու ՕԵԿ ղեկավար Արթուր Բաղդասարյանի գործոնները, որոնք, նրա իսկ պնդմամբ, չհամարվելով «իրական» ընդդիմություն, կարող են երկրորդ փուլ անցնել, ինչը Սերժ Սարգսյանի համար բավականին ցանկալի կլինի: Հարկ է նկատել, սակայն, որ իշխանություններին չհաջողվեց երկրորդ փուլում հայտնվել իրենց համար նախընտրելի թեկնածուի հետ, ինչն էլ ստիպեց նրանց ամեն գնով ընտրություններն ավարտել առաջին փուլով՝ հուսալով, որ հետընտրական ցույցերը կմարեն-կգնան:
Անդրադառնալով ԵԿՄ-ի՝ Տեր-Պետրոսյանի թիկունքին կանգնելու հավանականությանը՝ Փենինգտոնը կրկին հղում է անում իր տեղեկություններին՝ դրանք համարելով հավաստի:
Եթե այդ դաշինքը տեղի ունենար, ինչպես կարծում էր դիվանագետը, ընդդիմությունը լուրջ ուժային աջակցություն կունենար քվեարկության օրն ու հետընտրական առճակատման ժամանակ: Հիշատակելով իր աղբյուրները՝ ամերիկացի պաշտոնյան արձանագրում է, որ «գեներալ Մանվելը Տեր-Պետրոսյանի կողքին է, իսկ ԵԿՄ-ի ներկայացուցիչները ուշադրությամբ հետեւելու են ընտրությունների ընթացքին»: Փաստենք, որ 2008թ. ԵԿՄ-ի աջակցությունն ընդդիմությանը խոսքի մակարդակից այն կողմ չանցավ, եւ առնվազն քվեարկության օրն անհնար եղավ կանգնեցնել իշխանության հաստավիզներին: Ուստի ԵԿՄ-ի ուժային նշանակության հանգամանքն ակնհայտորեն չափազանցված էր թե՛ ընդդիմության, թե՛ արտաքին շրջանակների կողմից:
Հանուն արդարության նկատենք, որ Փենինգտոնն, այդուհանդերձ, ինչ-որ կասկած ուներ ԵԿՄ-ի ունեցած ուժերի հանդեպ: Դա ապացուցվում է հեղինակի մեկնաբանությամբ, ըստ որի՝ դժվար է չափել երկրապահների իրական հնարավորությունները, քաղաքական միասնականությունն ու ընդհանուր պայքարի ռեսուրսները:
Որպես ելակետ վերցնելով 1999թ.՝ հեղինակը ԵԿՄ-ին համարում է Քոչարյանի ռեժիմի լրջագույն սպառնալիքը, որի համատեքստում է հենց տեսնում Մանվել Գրիգորյանի՝ ՊՆ փոխնախարար լինելու պարագան: Ըստ հեղինակի՝ Գրիգորյանին այդ պաշտոնը տրվել էր որպես նրա աջակցությունը շահելու միջոց: Դրա հիմքով էլ Փենինգտոնը եզրակացնում է, որ Մանվել Գրիգորյանի ու իշխանության մեջ նրանից վերեւ կանգնածների փոխհարաբերություններն այնքան էլ ջերմ չեն:
Վերջում դիվանագետը հռետորական հարց է բարձրացնում՝ եթե իսկապես «Երկրապահը» աջակցի Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին, հաջորդ հարցը կլինի՝ արդյո՞ք ԵԿՄ-ի անդամները կմնան այդքան միասնական, հավատարիմ ու ամուր, ինչպես 9 տարի առաջ: Փենինգտոնը, հավանաբար, այսօր կժպտար՝ իմանալով, որ ԵԿՄ նախագահ Մանվել Գրիգորյանը ՀՀԿ պատգամավոր է՝ «վերջին բոլշեւիկի» զինակիցը:
Ն. Հովսեփյան
.gif)
