Պետք է թատրոն ունենանք, որ պիեսներ գրենք. Էդգար Կոստանդյան (ֆոտո)

«Ժողովուրդ»-ը գրական դաշտի բացերի ու ձեռքբերումների, թատրոնում աշխատելու բարդությունների, հայի տեսակի մասին զրուցել է երիտասարդ գրող, դրամատուրգ Էդգար Կոստանդյանի հետ:

-Էդգա՛ր, Ձեր «Ներեցեք» վեպը, որը 2009-ին արդեն տպագիր տարբերակով հանձնվեց ընթերցողների դատին, տվյալ ժամանակահատվածում ամենավաճառված գրքերից էր Հայաստանում եւ սփյուռքում: Ձեր փորձը կամ ուսումնասիրություններն ի՞նչ են ցույց տվել, ո՞ր գրքերն են Հայաստանում ամենաշատը գնում. ինչ-որ օրինաչափություն կա՞:

-Կոնկրետ միտում չեմ նկատել, բայց վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ վերջին 5 տարիների ընթացքում մեր արդի գրողներն անհամեմատ լավ են վաճառվում: Եթե նախկինում արտասահմանցի գրողների գործերն էին սպառվում, ապա այսօր ընթերցողները գնում են նաեւ դեպի մեր գրողները: Բայց այսօր հրատարակիչների խնդիրը կա: Նրանք ճիշտ չեն աշխատում, մոտիվացնող ոչինչ չեն անում, որ ընթերցողը գնա դեպի իրենց արտադրանքը: Գրողի գործի հաջողությունը ավելի շատ պայմանավորված է սեփական փիարով: Օրինակ` իմ «Որբանոց» վեպը լավ փիար արվեց եւ 3 անգամ ավել վաճառվեց, քան «Ձմռան վերջին օրը» վեպս, որը, ըստ իս եւ ըստ մասնագետների, որպես գրականություն մի քանի անգամ բարձր սանդղակում է: Ամբողջ աշխարհում է առկա այս միտումը:

-Վերադառնանք հրատարակիչներին: Ինչո՞ւ մինչ օրս նրանցից ոչ մեկի հետ չեք աշխատել:

-Որովհետեւ ձեռք չի տալիս նախ` ֆինանսական առումով: Հրատարակչի հետ աշխատելիս գրողն ունենում է հոնորար եւ տոկոսներ (կամ տոկոսներ չի էլ ունենում): Սկսում են արդարացումներ փնտրել, թե գիրքը լավ չի վաճառվում, դրա համար հոնորարը քիչ է… Նախ` ո՞վ ասաց, որ լավ չի վաճառվում, երկրորդ` կարո՞ղ է՝ ես մի տարի մի գրքի վրա աշխատեմ, որ երկու միլիոն դրամ կա՛մ տան, կա՛մ էլ չէ: Կամ եթե հրատարակիչը մանկապարտեզին բնորոշ պլակատներ է փակցնում քաղաքում, օրինակ. «Միայն ուղտը չի սիրում գիրք կարդալ», էլ դրա հետ ի՞նչ աշխատես: Հիմա ասում են` ուզում են գրահրատարակչության ոլորտը զարգացնել, բայց մի տեսակ հավատս չի գալիս, չգիտեմ…

-«Ինտերրայթ» եւ «Եվրոփեն» միջազգային մրցույթների հաղթող եք: Նման մրցույթները գրողին ի՞նչ են տալիս: Մեր ստեղծագործողները Հայաստանից դուրս գրական աշխարհի հետ հարաբերվելու ի՞նչ շանսեր ունեն:

-Այդ մրցույթները ոչ մի բան չեն տալիս, միայն մի քիչ փող, մի քիչ էլ դրսի գրողների հետ շփման հնարավորություն: Կոնկրետ ինձ տվել է դրսի հեղինակավոր ամսագրերում տպագրվելու շանս: Ինչ վերաբերում է հարաբերվելուն, մենք, իսկապես, դա չենք կարողանում անել: Դա արդեն մեր բոլորիս խնդիրն է: Մեր գրականությունը շատ է լոկալ: Ներսի եղածն այնքան շատ է, որ չես հասցնում ուրիշ բաների մասին գրել: Ասում են` քաղաքականացված եք, կենցաղային եք գրում. ո՞նց չգրեն, եթե արդեն ծննդատնից երեխեն քաղաքականացվում է:

-«Մարդիկ սովոր են ամեն ինչ թողնել ժամանակին, երբ ելք չկա… Ժամանակն է այն միակը, ում ուսերին ենք բարդում մեր կեղտերն ու վաղվա մաքուր օրը, որը, սովորության համաձայն, չի գալիս… »,-սա հատված է Ձեր «Որբանոց» վեպից: Սա հայի՞ մասին է, թե՞ համամարդու:

-Հայի էությունն էլ է այդպիսին: Երեւի ես էլ եմ այդպիսին, որ նման բան եմ գրել, չգիտեմ… Հայը մի ախմախ խասյաթ էլ ունի. անընդհատ հիշում է, որ ինքը հայ է: Իմ կարծիքով` մեր բոլոր խնդիրներն այդտեղից են գալիս: Մարդիկ, օրինակ, ամեն օր արթնանում, լողանում են, հայերն էլ արթնանում են ու մի հատ «հայ են լինում» ամեն օր (ծիծաղում է):

-Շատերը կարող են ասել` ի՞նչ վատ բան կա դրա մեջ:

-Իսկ ի՞նչ լավ բան կա դրա մեջ:

-Հենց թեկուզ այն, որ չեն մոռանում, որ հայ են, վա՞տ է:

-Դա նորմալ է: Բայց չի կարելի դա սարքել դրոշակ ու անընդհատ ասել. «Ես հայ եմ, ես հայ եմ»: Պետք չէ դա ամբողջ աշխարհի երեսով տալ: Մի ֆրազա կա, ասում են. «Ես հպարտ եմ, որ հայ եմ»: Ինչի՞դ վրա ես հպարտ: Մարդ պետք է հպարտանա այնպիսի բաների համար, որոնց ինքն է հասել: Է, հայ ես ծնվել` հայ ես:

-Կարծում եմ` բավական վիճահարույց թեմա է, որի մասին կարելի է շատ երկար զրուցել: Բայց վերադառնալով Ձեր ստեղծագործական ընթացքին՝ ինձ հետաքրքրում է՝ էլի պիեսներ գրո՞ւմ եք, թատրոնների հետ համագործակցության առիթներ ստեղծվո՞ւմ են:

-Արդեն չեմ գրում. պետք է թատրոն ունենանք, որ պիեսներ գրենք: Հա, լինում է, որ ստիպված սցենարներ եմ գրում, բայց երբեք չեմ սիրել այդ գործը, ուղղակի մեզ մոտ գիրք տպելով չես կարող ապրել: Ի դեպ, ես երբեք խաղացանկային թատրոնի համար պիեսներ չեմ գրել: Հիմա, ինչպես նշեցի, ոչ մի բան չեմ անում: Մի անգամ պետության կողմից հովանավորվող թատրոններից մեկից ինձ հրավիրեցին, որ իրենց համար պիես գրեմ, երբ տեսա, թե ինչ գումար են դրա դիմաց առաջարկում, հետ կանգնեցի, հասկացա, որ ամոթ է: Իրենց ձեռք էլ չի տալիս, որ նոր հեղինակների հետ աշխատեն, որովհետեւ այդպես թանկ է նստում: Մյուս կողմից էլ որ խորանանք, այնպես չէ, որ ֆանտաստիկ դրամատուրգներ ունենք, թատրոններն էլ նրանց չեն վերցնում: Մեր դրամատուրգները կամ խուճուճ բաներ են գրում, որոնք կարդում ես, ոչինչ չես հասկանում, հարցնում ես` ինչ է, մի բառ են գտել, ասում են` արտ հաուս (հիմա ինչը չի վաճառվում, անունը դնում են արտ հաուս), կամ էլ գրում են КВН-ի մակարդակի, զզվելի, «պոշլի», կենցաղային բաներ:

-Իսկ կինոսցենարներ գրելու դեպքում գոնե նորմալ վճարվո՞ւմ եք:

-Թող ամպագոռգոռ չհնչի, բայց ես մեզ մոտ չեմ տեսնում մի ռեժիսորի, որի հետ կարելի է նստել-աշխատել: Նույնիսկ եթե սցենարիստը լավ է վճարվում, ուրիշ խնդիրներ են ծագում: Օրինակ` ռեժիսորը կարող է ասել. «Ստեղ էս հերոսը պարտադիր սենց ֆրազա պետք է ասի, որովհետեւ մեր հանդիսատեսը էդա սիրում»: Էս ժողովրդին դրել են հիմարի տեղ: Ի՞նչն է էդ սիրում: Չնայած որ սովից մեռնելիս լինես, ժամկետանց երշիկ էլ կուտես, թեկուզ` թունավորվելով:

-Էդգա՛ր, վերջում պատմեք, թե ինչ նոր գործի վրա եք աշխատում:

-Արդեն ավարտին եմ հասցրել իմ նոր «Կուկու» ստեղծագործությունը, այժմ զբաղված ենք տեխնիկական հարցերով: Այն իմ նախորդ գործերից տարբերվում է ե՛ւ իր ծավալով, ե՛ւ ասելիքի բազմաշերտությամբ: Գիրքն առաջիկայում կլինի վաճառքում:

Աննա Բաբաջանյան