Հակաէսթետիկ ծրագիր, թե ՞ աշխարհում ընդունված տենդենց. բուռն կրքեր՝ օպերային թատրոնում ռեստորան կառուցելու շուրջ

Վերջերս հայտնի դարձավ ՀՀ մշակույթի նախարար Արմեն Ամիրյանի` Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան օպերայի եւ բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի շենքում ռեստորաններ, սրճարաններ բացելու նախաձեռնության մասին: «Օպերային թատրոնը պետք է ունենա ճաշելու եւ սնվելու իր բովանդակությանը հարիր հատված, որտեղ ե՛ւ թատրոնի արտիստները կսնվեն իրենց հատուկ սննդակարգով, ե՛ւ այցելուները կարող են համապատասխան միջավայրում ճաշել, եւ որտեղ հնարավոր կլինի հյուրեր ընդունել, կազմակերպել շնորհանդեսներ, տարբեր հյուրասիրություններ»,-նշել է նախարարը` հավելելով, որ նախագիծը մշակվում է եւ պատրաստ լինելուն պես անպայման կներկայացվի հանրության քննարկմանը։

Ծրագիրը, սակայն, դեռ կյանքի չկոչված` արժանացավ տարաբնույթ, երբեմն` ծայրահեղ մեկնաբանությունների: Հայ հանրության մի ստվար զանգված սոցցանցերում կարծիք է հայտնում, որ օպերային շենքում ռեստորանի բացումը հակաէսթետիկ եւ հակամշակութային ծրագիր է: Մյուս մասը շեշտում է, թե շատ կարեւոր է` ինչպես կիրականացվի տվյալ ծրագիրը: Նրանք տարակուսում են` որտեղ է լինելու ռեստորանի մուտքը, կստացվի արդյո՞ք օպերային շենքում բարձր մակարդակով ռեստորան կառուցել, որտեղ կհնչի իսկապես բարձրաճաշակ երաժշտություն, չի մատուցվի քաբաբ եւ խորոված, ինչպես հարկն է` կկատարվի օդափոխություն եւ ձայնամեկուսացում: Մարդիկ իրենց մտահոգությունը հայտնում են նաեւ` հաշվի առնելով նախկինում գրանցված «տխուր» փորձերը, ինչպիսին, օրինակ, Ֆիլհարմոնիկի շենքին հարակից բացօթյա սրճարանն է:

Այնուամենայնիվ, քիչ չեն այն քաղաքացիները, որոնք մատնանշում են օպերային թատրոններում ժամանցի վայրեր ստեղծելու ամերիկյան, եվրոպական եւ ռուսական փորձը: Նրանք բերում են Վիեննայի, Նյու Յորքի, Փարիզի, Սիդնեյի եւ այլ քաղաքների օպերային հայտնի թատրոնների օրինակները (դրանցում գործում են բարձրաճաշակ ռեստորաններ, որոնք զբոսաշրջիկների կողմից ամենաշատ այցելվող վայրերից են):

Գրող, գրականագետ Հովիկ Չարխչյանը, սակայն, այն համոզման է, որ թատրոնի շենքում ռեստորան կառուցելու գաղափարը որեւէ պայմանով իրականացվելու իրավունք պիտի չստանա. «Մենք պիտի վերջապես կարողանանք տարբերակել հոգեւոր կառույցը սննդի օբյեկտից, չի կարելի ամեն բան վերածել զվարճանքի ու խրախճանքի վայրի` հանուն երկու կոպեկ ավել գրպանելու մոլուցքի: Օպերայի շենքը միշտ եղել ու մնում է մեր մշակութային ձեռքբերումների խորհրդանիշը: Կարելի էր գոնե տարրական հարգանք ունենալ դրա հանդեպ, եթե չկա «ֆայմելու» քթածակը: Նույնիսկ բնակարանը, որ բնակարան է, իր մասնաբաժիններն ունի` ննջարան, հյուրասենյակ, խոհանոց, լոգարան: Ու երբեք որեւէ մեկը բնական չի համարի, եթե ուտելիքը պատրաստեն ննջարանում կամ հյուրասենյակում լողանալու գնան: Ուրեմն ինչո՞ւ, ո՞ր տրամաբանությամբ օպերայի շենքը պիտի դառնա մի կտոր հաց ուտելու տեղ: Այս ստամոքսային մտածողության արդյունքում մենք արդեն շատ ամոթալի նախադեպեր ունենք, եւ կարծես թե դրա վերջը չի երեւում: Արվեստն ու վաշխառուական մտածողության համատեղումը միշտ, բոլոր ժամանակներում միայն այլանդակներ է ծնել: Եվ ինձ համար անչափ զարմանալի էր լսել, որ նախարար Ամիրյանն ասում է, թե ինքը չի վախենում քննադատությունից: Քննադատությունը նրա համար չէ, որ ինչ-որ մեկին վախեցնի: Քննադատությանը պետք է ականջ դնել ու հետեւություններ անել, այլապես քաջ տղա երեւալու չհիմնավորված սեւեռումները ամեն անգամ իրենց ետեւից ավերակներ են թողնելու: Ավերակների վրա ինչպե՞ս պիտի թագավորի»,-«Ժողովուրդ»-ի հետ զրույցում մեկնաբանեց նա:

Իսկ հեղինակ-կատարող Լիլիթ Բլեյանը, անդրադառնալով այն հարցին, թե որտեղից է ծայր առնում թեմայի շուրջ դժգոհությունը, երկու պատասխան է առաջ քաշում. «Նախ` նման ծրագրերի հանդեպ չկա որեւէ վստահության ռեսուրս, մարդիկ համոզված են (բազմամյա դառը փորձից), որ իշխանության ներկայացուցչի կողմից եկող ցանկացած առաջարկի տակ պետք է փնտրել ոչ թե լավը անելու ձգտում, այլ նյութական շահի ակնկալիք: Հարցեր կան, որոնց պետք է անպայման պատասխանել. արդյո՞ք սրճարանը լինելու է այդպիսի մի համեստ, օպերային սազող վայր, արդյո՞ք հասույթը օպերային է գնալու եւ այլն: Երկրորդ, ու գուցե ավելի կարեւոր հարցը՝ այսօր մշակույթին առնչվող ցանկացած ձեռնարկի առաջին պլանում «մշակութակից» բիզնես գաղափարներն են, իսկ ավելի խորքային, համակարգային բազմաթիվ խնդիրներ մնում են ստվերում` քննարկման իրենց տեղը զիջելով սրճարանների ու հուշանվերների վաճառքի խնդրին: Իհարկե, կարեւոր է կարողանալ մշակութային բաղադրիչը համադրել բիզնես բաղադրիչի հետ ու փորձել գոնե մասամբ ֆինանսավորել մշակույթը` ինքնածախսածածկման միջոցով:

Այնուհանդերձ, կա խնդիրների մի հսկա ցանկ, որոնք մեծ հաշվով այդ հարցի հետ ընդհանրություն չունեն, բայց մնում են որեւէ քննարկումից դուրս, նույնիսկ չի հասկացվում` կա արդյոք այդ խնդիրների խորության գիտակցումը մշակույթի ոլորտի պատասխանատուների մոտ։ Շատ հնարավոր է, որ կա, շատ հնարավոր է, որ փնտրվում են խորքային խնդիրների լուծումներ, սակայն, ցավոք, առայժմ ամենից առաջնահերթ խոսվում է սննդի կետերի ու ժամանցի այլ հնարավորությունների` մշակութային բաղադրիչի հետ համադրման մասին»:

Նա համոզված է, որ եթե մեկնարկի համապատասխան քննարկում հասարակության` մշակույթի խնդիրներով շահագրգիռ անհատների ու պետության միջեւ, այն ժամանակ նույնիսկ չենք էլ նկատի` ով որտեղ ինչ սրճարան կառուցեց: Լիլիթի խոսքով` երբ պետությունը ցույց տա, որ գիտակցում է խնդիրների խորությունն ու պատրաստ է գնալ լուրջ փոփոխությունների մշակութային քաղաքականության մեջ, այդ ժամանակ օպերային ներկայացման ընդմիջմանը մի բաժակ շոմպայն ըմպելն ու սենդվիչ համտեսելը միայն հաճելի կլինի։

Աննա Բաբաջանյան