ԵՄ-Հայաստան համաձայնագիրն ուժի մեջ մտավ. ի՞նչ հեռանկարներ է տեսնում ԱԳ նախարարը

ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանի հարցազրույցը Ազատություն ռադիոկայանի «Կիրակնօրյա վերլուծական» ծրագրին:

Հարց. Հունիսի մեկից ուժի մեջ մտավ ԵՄ-Հայաստան համաձայնագիրը: Այն ութսուն տոկոսով, փաստորեն, գործելու է մինչև համաձայնագրի վավերացումը Եվրամիության բոլոր անդամ երկրների կողմից: Պարո՛ն նախարար, Ձեր կարծիքով ի՞նչ հեռանկարներ է բացում Հայաստանի առջև այս համաձայնագիրը:

Զոհրաբ Մնացականյան. Գիտեք, շատ հստակ է, որ այս համաձայնագիրը մեր ձեռքում շատ արդյունավետ գործիք է՝ ամրապնդելու և առաջ տանելու այն բարեփոխումների և երկրի զարգացման օրակարգը՝ օգտագործելով չափանիշներ, օգտագործելով համագործակցություն, որը ծառայում է մեր ազգային նպատակներին: Սա միգուցե այդ լավագույն օրինակներից է, երբ արտաքին քաղաքականությունը ծառայում է ներքին նպատակներին, այս պարագայում մեր երկրի ինստիտուցիոնալ, նորմատիվ զարգացումն ապահովելուն, մեր երկրի հասարակության կյանքի որակը բարձրացնելուն՝ ուղղված մեր ներքին նպատակներին, որի համար օգտագործվում է միջազգային համագործակցությունը, այս դեպքում, Եվրամիության հետ համագործակցությունը:

Դուք շատ լավ գիտեք, որ համաձայնագիրը բավական համապարփակ է և ընդգրկում է մեր առօրյա կյանքի բավական լայն շրջանակ, հնարավորություն է տալիս ուղղակի օգտագործել այդ փորձը, օգտագործել այս համագործակցության այն լավ օրինակը, որը ծառայելու է մեր ներքին նպատակներին:

Հարց. Պարո՛ն նախարար, հիմա մի քիչ խոսենք Հայաստանի ինքնիշխանության խնդրի մասին: 2013թ., երբ Հայաստանը հրաժարվեց Եվրամիության հետ ստորագրել Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը, շատերը մտածեցին, որ դա տեղի ունեցավ Ռուսաստանի ճնշման տակ, որ Հայաստանը, կարծես թե, կորցրեց սուվերեն որոշում կայացնելու իր հնարավորությունների մի որոշ մասը, գոնե եվրոպական ժողովրդավարությունների հետ հարաբերվելու առումով, Եվրամիության հետ հարաբերությունները խորացնելու առումով: Կարողանո՞ւմ ենք հիմա վերականգնել այդ հնարավորությունները, թե՞ Դուք այլ կերպ եք մտածում:

Զոհրաբ Մնացականյան. Չէի ուզենա կտրուկ այսպես սև-սպիտակի մեջ տանել այս ամենը և պնդել, որ մենք կորցրեցինք և վերականգնեցինք, որովհետև որպես ինքնիշխան սուվերեն պետություն Հայաստանը քսանյոթ տարվա ընթացքում, լինելով ՄԱԿ-ի անդամ, թեև միգուցե ՄԱԿ-ի անունը տալով իմ նախկին գործին եմ անդրադառնում, բայց որպես ինքնիշխան պետություն Հայաստանը իր ինքնուրույն քաղաքականությունը տարել է քսանյոթ տարվա ընթացքում, և այս ամենը նաև տեղի է ունենում իրականության մեջ։ Իսկ իրականությունը այն է, որ մենք հարյուր իննսուներեք անդամներից մեկն ենք այս աշխարհում, ունենք տարածաշրջան, ունենք անմիջական հարևանություն, ունենք անմիջական անվտանգության ձևավորված համակարգ, ունենք տարբեր հարցեր, խնդիրներ, նպատակներ և մարտահրավերներ, որի մեջ մենք կառուցում ենք և տեղավորում մեր դիրքորոշումները, մեր մոտեցումները, որոնց հիմնական նպատակը մեկն է՝ ապահովված պահել մեր անվտանգության համակարգը և ապահովված պահել մեր զարգացման նպատակներին ուղղված բոլոր հնարավոր լծակները, որոնք օգտակար են, որոնք կարող են օգտագործվել միջազգային համագործակցության միջոցով:

Այս դեպքում մենք եկանք մի հանգրվանի, որտեղ կիրառական առումով կարողանալու ենք օգտագործել այդ լծակները:

Հարց. Պարո՛ն նախարար, Ռուսաստան-Հայաստան հարաբերությունների բնույթի մասին խոսենք:

Նախորդ իշխանությունների օրոք որևէ արտաքին քաղաքական շոշափելի հարց պետք է համաձայնեցվեր Մոսկվայի հետ: Համենայն դեպս, այդպիսի տպավորություն գոյություն ուներ Արևմուտքում: Մարդկանց հետ, փորձագիտական շրջանակների, վերլուծաբանների, հետազոտական կենտրոնների հետ իմ շփումներում պարզ էր դառնում՝ նրանք հավատացած են ուղղակի, որ Հայաստանն արտաքին քաղաքական որևէ կարևոր հարց չի կարող լուծել, եթե, այսպես ասած, «դաբրո» չստանա Մոսկվայից:

Եվ ինչ-որ իմաստով դրա անուղղակի վկայություն կարող է դառնալ այն, որ, օրինակ, ՄԱԿ-ում Հայաստանը հաճախ էր հայտնվում այն երկրների շարքում, որոնք Մոսկվայի հետ քվեարկում էին, ենթադրենք, Ուկրաինայի ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության խախտման հարցերի շուրջ տեղի ունեցած քվեարկություններում, և, ըստ էության, Հայաստանը հայտնվում էր այն երկրների կողքին, որոնք ավելի շատ տոտալիտար, բռնապետական վարչակարգեր են համարվում:

Այ հիմա ի՞նչ կարող եք ասել: Հիմա Մոսկվան ինչպե՞ս կվերաբերվի, եթե Հայաստանը հանկարծ սկսի անկախ որոշումներ կայացնել, ինչպես օրինակ ՄԱԿ-ում կամ այլ կառույցներում: Ի՞նչ կարող եք ասել։ Հիմա ի վերջո ուրիշ Հայաստան է, մենք ուրիշ Հայաստանում ենք ապրում:

Զոհրաբ Մնացականյան. Շատ շնորհակալ եմ հարցի համար և հարցի հիմնավորման։ Դուք ի սկզբանե հղում կատարեցիք Ձեր տարբեր գործընկերներին կամ տարբեր աղբյուրներին, որոնք իրենց վերլուծություններում նման եզրակացությունների են եկել:

Գիտեք՝ ինչպես է. մենք ունենք ձևավորված հարաբերություններ մեր հիմնական գործընկերների հետ, որոնք ներդրող են մեր անվտանգության համակարգի մեջ, և դրանք տարբեր ուղղություններով են՝ թե՛ տարածաշրջանից դուրս, թե՛ տարածաշրջանի ներսում․ Ռուսաստանի հետ, Եվրամիության հետ, Միացյալ Նահանգների հետ ձևավորված հարաբերությունները իրենց համապարփակության մեջ ձևավորում են մեր ամբողջական անվտանգության համակարգը:

Ռուսաստանի հետ մենք ունենք շատ յուրահատուկ, շատ կարևոր և ռազմավարական հարաբերություններ, Եվրամիության հետ, Միացյալ Նահանգների հետ, տարածաշրջանում Վրաստանի հետ, Իրանի հետ և այլն: Մենք ունենք հարաբերություններ, որոնք համապարփակ են դարձնում մեր անվտանգությունը:

Մենք մեր քաղաքականության մեջ հիմնվում ենք մեր ազգային շահերի վրա: Մենք մեր դիրքորոշումները շատ հստակ բացատրում ենք անկախ ամենից։ Ես Ձեզ նման նույնպես լսել եմ, առնչվել եմ նման մեկնաբանությունների հետ: Եվ նաև առնչվել եմ մյուս մեկնաբանությունների հետ, որոնք համաձայն են իմ հետ այն առումով, որ այս վերլուծությունները սև-սպիտակի մեջ տեղավորելն ավելի շատ նման է, ինչպես որ իմ որոշ գործընկերների հետ ձևակերպեցինք, ծույլ վերլուծության՝ «lazy thinking», որովհետև մեր մտածելը շատ ավելի բազմագույն, շատ ավելի բազմաշերտ է և ուղղված է մեկ նավի վրա՝ մեր ազգային շահերի վրա: Եվ մենք բացատրում ենք մեր դիրքորոշումները: Դուք օրինակ բերեցիք ՄԱԿ-ում մեր որոշ քվեարկություններ, ես կառաջարկեմ որպեսզի մենք ավելի համապարփակ վերլուծենք Հայաստանի քվեարկությունների ամբողջ ծավալը, և կտեսնեք որքան գույնզգույն է, որքան ավելի հարուստ է գույներով Հայաստանի դիրքորոշումների արտահայտությունը:

Դուք բերեցիք Ուկրաինայի օրինակը, ես կարող եմ շարունակել Ձեզ հետ, բերեք Սիրիայի օրինակը, և ես Ձեզ հստակ կարող եմ բացատրել, թե ինչպես է հիմնավորվում Հայաստանի դիրքորոշումը, որի հիմքում դրված է՝ ինչպես է դա առնչվում մեզ, մեր շահերին, և դրա շրջանակը, դրա հաշվարկը շատ ավելի բարդ է, քան ուղղակի տեսնել մեզ ինչ-որ մեկի ուղղության մեջ:

Այդպես չէ և չի լինելու երբեք, որովհետև դա անմիջական վտանգ ստեղծել է մեր շահերին: Եվ այդ առումով մենք ցանկացած դիրքորոշման համար ունենք և՛ երկխոսություն, և՛ բացատրություն, և՛ բացատրում ենք մեր գործընկերներին, և՛ առնչվում ենք միջազգային հանրության մեր մյուս գործընկերների հետ՝ հստակ դարձնելով, որ մենք գիտենք՝ ինչ ենք անում: Եվ այդ առումով ես շատ վստահ եմ եղել և շարունակում եմ վստահ լինել, որ մենք կարող ենք դա անել, կարող ենք շատ հստակ ի հայտ բերել այն, ինչ կարևոր է մեզ համար: Ի վերջո սա է դրված մեր դիրքորոշումների ձևավորման հիմքում, և դա լինելու է միշտ:

Հարց. Շատ լավ, պարո՛ն նախարար, բայց, օրինակ լավ կլիներ, որ այդ մասին մի քիչ էլ հրապարակային քննարկումներ լիներ: Օրինակ, լավ է, որ Դուք հիմա ասում եք դա, որպեսզի շատ հստակ ասվի, որ Հայաստանը պրագմատիկ արտաքին քաղաքականություն է վարում, և այս քվեարկությունը ոչ թե դեմոկրատական և ոչ դեմոկրատական հարցերի շուրջ է, այլ այս քվեարկութան հիմքը Հայաստանի պետական, ազգային շահերն են: Այդ մասին հրապարակային նախկինում չի ասվել:

Զոհրաբ Մնացականյան. Եթե ինձ հետ միասին այստեղ լինեիք, ես Ձեր ձեռքը կսեղմեի և կասեի՝ համաձայնություն ունենք: Եվ Ձեր հորդորը ես ընդունում եմ, և վստահ եղեք, որ այդ առումով ես Ձեր գործընկերն եմ:

Հարց. Իսկապես երբեմն վիրավորական է լինում, երբ հանդիպում ես բավականին հայտնի արևմտյան վերլուծաբանների հետ, որոնք այդպես են մտածում և, ինչպես Դուք եք ասում՝ «ծույլ մտածողության» կրողներ են: Սակայն նրանք առանձնապես չեն էլ զբաղվում Հայաստանով՝ արդեն համարելով դա կորած հարց՝ «lost case». Հայաստանն այլևս Ռուսաստանի ազդեցության տակ է, և այնտեղ որևէ բան փոխել հնարավոր չէ: Դժբախտաբար այսպես են մտածում:

Եվ հիմա Դուք պատրաստվում եք այս կարծրատիպը փոխել՝ որպես նոր ժողովրդավարական կառավարության արտաքին գործերի նախարար: Պարո՛ն Մնացականյան, մենք գիտենք, որ Դուք Ձեր հայացքներով նույնպես դեմոկրատ եք, ժամանակին հարցեր են եղել, որ Դուք Հայաստանի համար ճիշտ դիրքորոշումներ եք ունեցել, հիմա ես չեմ ուզում մանրամասնել այդ ամենը, բայց հիմա Դուք ի՞նչ եք մտածում այս կարծրատիպը փոխելու անհրաժեշտություն կա, թե՞՝ ոչ:

Զոհրաբ Մնացականյան. Կարծրատիպը փոխելու անհրաժեշտություն միանշանակ կա, որովհետև մեր արտաքին քաղաքականության հիմքում մնում է մեկ հիմնական սկզբունք՝ Հայաստանի ազգային շահը։ Եվ այդ ազգային շահի մեջ, նորից եմ կրկնում, մենք հաշվի ենք առնում բազմաթիվ գործոններ, որոնք առնչվում են մեր երկրի, մեր ժողովրդի, մեր հասարակության, համայն հայության տարբեր հարցերի, շահերի, անվտանգության համապարփակությունը պահպանելուն։

Եվ այստեղ նորից մենք ունենք տարբեր չափի, տարբեր ձևաչափի, տարբեր խորության հարաբերություններ, որովհետև մենք միայնակ չենք, այսինքն՝ Լուսնի վրա չենք, ապրում ենք միջազգային հանրության մեջ, այդ միջավայրում, առավել ևս այն պայմաններում, երբ որ տուրբուլենտությունը միջազգային հարաբերություններում առավել բարձր է, իհարկե մենք շատ ավելի զգոն ենք և շատ ավելի զգույշ ենք մեր հաշվարկներում։ Բայց հիմքում եղել և մնում է մեկ բան՝ ինչպես է Հայաստանի անվտանգությունը, անվտանգության համապարփակությունը մնում անխափան։

Եվ այդ առումով կրկնում եմ՝ ընդունում եմ Ձեր հորդորը և՛ ներգրավվել, և՛ խոսել․ վստահ եմ իմ գործընկերները միշտ փորձել են դա անել, ես էլ ավելի կփորձեմ անել դա, որպեսզի մենք շատ տրամաբանական, բնականոն երկխոսության մեջ փորձենք բացատրելի դարձնել մեզ և լսել նաև քննադատություն, որովհետև կարող ենք լսել շատ օգտակար բաներ։ Վստահ եմ՝ լսելու ենք շատ օգտակար մեկնաբանություններ, օգտակար հորդորներ, քննադատություն և սա բնականոն, նորմալ երևույթ է, սա է ժողովրդավարության իմաստը, սա է այդ մեր առավելությունը, որ մենք բաց հասարակության մեջ կարող ենք ի հայտ բերել բազմաթիվ կարծիքներ և գտնել առավելագույն ճիշտ ուղին, որը ծառայում է բոլորիս շահերին։

Հարց. Պարո՛ն նախարար, նաև ժամանակին կար այսպես կոչված փոխլրացման արտաքին քաղաքականություն, որը Վարդան Օսկանյանի ժամանակ էր հատկապես ասվում, այսպես կոչված, կոմպլեմենտարության քաղաքականություն։ Սակայն իրականում այդպիսի սկզբունքով են շարժվում բազմաթիվ՝ տարածաշրջանի, թե տարածաշրջանից դուրս գտնվող բազմաթիվ երկրներ, որոնք առանձնապես իրենց հզորությամբ, իրենց արտաքին քաղաքական կարողություններով չեն կարող համեմատվել գերտերությունների և խոշոր տերությունների հետ, և դա բնական է։

Փոխլրացումը միշտ էլ պետք է լինի, այսինքն, եթե լավ հարաբերություններ ունես Ռուսաստանի հետ, պետք է նաև փորձես լավ հարաբերություններ ունենալ Արևմուտքի հետ, Եվրամիության հետ, հատկապես, երբ դրա համար կան հիմքեր։ Այդպիսի ձևակերպմամբ արտաքին քաղաքականությունն այդ ձևաչափի մեջ դնելը և, ընդհանրապես, նման ձևակերպում տալը, չե՞ք կարծում, որ սա ավելի շուտ, չի արտացոլում Հայաստանի այն իրական արտաքին քաղաքականությունը, որն, ըստ էության, մատուցվում է։ Այդտեղ որևէ առանձնահատուկ բան չկա, փոխլրացման քաղականությունը ցանկացած արտաքին քաղաքականություն պետք է ունենա իր մեջ, այդպես չէ՞։

Զոհրաբ Մնացականյան. Ես Ձեզ հետ ուղղակի զուգահեռ մտածում եմ։ Գիտեք, տեղավորել մեր արտաքին քաղաքականության տրամաբանությունը մեկ, շատ խիստ ձևակերպված շրջանակի մեջ, ես չէի ուզենա նման դաշտ գնալ, որովհետև նորից եմ կրկնում, մենք ունենք գերակա խնդիր, և այդ գերակա խնդիրը Հայաստանի արտաքին հարաբերությունների, արտաքին աշխարհի հետ առնչվելու այդ ձևաչափի օգտագործումն է մեր ազգային շահերի համար, անվտանգության և զարգացման համար։ Մենք արդեն ունենք ձևավորված համակարգ, որը բխում է մեր շահերից և հաշվարկված է արտաքին աշխարհի իրողությունների հիման վրա։ Արտաքին հարաբերությունների մեջ կտրուկ փոփոխությունները, կտրուկ շարժերը բավական վտանգավոր են։ Եվ Դուք լսել եք վարչապետի կողմից և վստահ եմ՝ առիթ ունեցել եք տեսնել կառավարության ծրագիրը, և այնտեղ շատ հստակ երևում է արտաքին ոլորտում շարունակականության սկզբունքը։

Սա նույնպես արտահայտում է այն, որ մենք արտաքին ոլորտի այդ հաշվարկները տեղավորում ենք մեր ազգային նպատակների համար և կառուցում ենք հարաբերությունները մեր տարբեր գործընկերների հետ, ըստ համագործակցության չափի ձևավորված ներգրավվածության, ըստ գերակայությունների տեղավորում ենք դրանք մեր նպատակների մեջ։ Եվ կրկնեմ, որ նաև շատ զգոն ենք, հստակ ուշադիր հետևում և առնչվում ենք զարգացումների հետ, որոնք բավական արագ զարգացող աշխարհի, միջազգային հարաբերություններում մենք նույնպես զգում ենք այդ պարտավորությունը՝ զգոն լինելու, ուշադիր լինելու, որպեսզի շարունակենք համապարփակությունը պահել և համադրել դա նաև այն զարգացումների հետ, որոնք բավական ծանր նոր իրողություններ և մարտահրավերներ են բերում մեր առջև։

Սա այն գործառույթն է, որ մենք իրականացնում ենք, և կտրուկ շարժերի առումով կամ խիստ ձևակերպումների մեջ ձևավորելով՝ մենք որևէ օգտակարություն չենք բերելու մեր նպատակներին։

Հարց. Պարո՛ն նախարար, երբ վարչապետն իր ելույթներում մշտապես ասում է՝ այո, մենք պետք է շատ լավ հարաբերություններ ունենանք Ռուսաստանի հետ և նույնիսկ բարելավենք և ավելի սերտացնենք այդ հարաբերությունները, սակայն դա չի նշանակում, որ մենք չպետք է խորացնենք հարաբերությունները Եվրամիության հետ, Արևմուտքի հետ։ Մասնավորապես, ռուսական որոշ շրջանակներում վարչապետի այս հայտարարությունների ընդհանրապես որոշակի կասկածով են վերաբերվում։ Դուք ի՞նչ կարող եք ասել, խոսքն իհարկե, ոչ պաշտոնական շրջանակների մասին է։

Ի՞նչ կարող եք ասել վարչապետի այս ձևակերպման մասին․ դա չի նշանակում, որ մենք չպետք է խորացնենք մեր հարաբերությունները Եվրամիության հետ, այսինքն, կարծես թե, այս բնագավառը նախորդ իշխանությունների ժամանակ աչքաթող էր արված, այսինքն Ռուսաստանի հետ սերտ հարաբերությունները, ըստ էության, պետք է բացառեր խորացված հարաբերությունները Եվրամիության հետ։ Կարո՞ղ ենք դա այդպես մեկնաբանել, թե դա ուրիշ բան է նշանակում, կարո՞ղ եք մի քիչ լուսավորել մեզ։

Զոհրաբ Մնացականյան. Մենք միասին հիմա փորձում ենք, հասնում ենք մեկ սահմանի, որը քիչ առաջ՝ մեր զրույցի սկզբում, միասին պայմանավորվեցինք կամ համաձայնեցինք, որ պետք է բացառել՝ դա սև-սպիտակի աշխարհն է, որի մեջ մենք ցանկություն չունենք տեղավորվելու։ Որքան որ աշխարհի մեկ հատվածում համարում ենք, որ այս ուղղության մեջ շատ ավելի խորացած ենք, բոլոր եզրակացությունները բխում են դրանից։ Դուք օրինակը բերեցիք՝ նույն տիպի մտածելակերպ կարելի է գտնել մյուս դաշտում, որտեղ, եթե մենք անում ենք մի բան, դա ի վնաս է, դրա համար կարելի է զուգահեռներ անցկացնել այլ իրադարձությունների հետ, բայց մենք կանք, ինչ որ կանք, և մեր ներքաղաքական զարգացումներն այնպիսին էին, ինչ որ կային, դա հայկական գործընթաց էր, ամբողջովին Հայաստանի, հայ ժողովրդի, հայկական իրողության մեջ տեղավորվող, այդպես եղել է, և մեր արտաքին քաղաքականությունը նույնպես նույնն է լինելու։

Եթե մենք կարիք ունենք էլ ավելի բացատրելու մեկ դաշտում, թե մյուս դաշտում, մենք պետք է մեր ջանքերը ներդնենք և բացատրենք հնարավորինս պարզ և հստակ, որ մենք հարաբերություններ մեկի հետ մյուսի հաշվին կամ հակառակը երբեք չենք կառուցել և նպատակ չունենք կառուցելու։

Ռուսաստանի հետ մենք ունենք շատ խորը հարաբերություններ, շատ կարևոր հարաբերություններ, դրանք շարունակվելու են: Ռազմավարական համագործակցությունը, ռազմավարական հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ ունեն շատ ամուր հիմքեր, շատ տրամաբանական և բացատրելի, և մենք խնդիր չունենք դա շատ հստակ բացատրելու մեր մյուս գործընկերներին։ Բայց մյուս կողմից զարգացնելով հարաբերությունները կամ շարունակելով այն հիմքերը, մենք խոսեցինք Եվրամիության հետ համաձայնագրի մասին, այդ համաձայնագիրը չի ստորագրվել և չի իրականացվում հակառակ մյուս ուղղությունների, բայց համալրում է այն ամենն ինչը մենք անում ենք մեր շահերի համար։ Եթե մենք պետք է էլ ավելի բացատրենք, ուրեմն մենք պետք է դա անենք։