Տեր-Պետրոսյանը ծրագիր է առաջարկել՝ թաքուն պահելու պայմանով

ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը վերջերս հաճախ է անդրադառնում արցախյան հակամարտության կարգավորման հարցում հայտնի մադրիդյան սկզբունքներին եւ ընդգծում դրանք պարզաբանելու հարցը։ Նման հայտարարությամբ նա առաջին անգամ հանդես էր եկել Ստեփանակերտում Արցախի եւ Հայաստանի անվտանգության խորհուրդների համատեղ նիստում, իսկ ապրիլի 7-ին այդ մասին կրկին նշեց արդեն Երկրապահ կամավորականների միության արտահերթ համագումարում ելույթ ունենալիս։

«Անհրաժեշտ է հստակ պարզաբանում ստանալ՝ ի՞նչ կարող են նշանակել Մադրիդյան սկզբունքները գործնականում, ի՞նչ հնարավոր ելքերի կարող են հանգեցնել այդ սկզբունքների արդյունքում շրջանակում ընթացող բանակցությունները: Եվ ուզում եմ ասել, որ Վիեննայում այդ հարցի հստակ պատասխանը չեմ ստացել, եւ միայն այն բանից հետո, երբ կստանամ այդ հարցի շատ հստակ պատասխանը, մենք հստակ կհայտարարենք` որքանով են ընդունելի եւ որքանով են անընդունելի այդ սկզբունքները մեզ համար, եւ, ընդհանրապես, ընդունելի են, թե ընդունելի չեն»։

Նշենք, որ Մադրիդյան սկզբունքները Հայաստանին եւ Ադրբեջանին առաջարկվել են 2007 թվականին նոյեմբերին Մադրիդում, իսկ թարմացված տարբերակի մի մասն էլ հրապարակվել է 2009 թվականի հուլիսի 10-ին։ Հիմնական սկզբունքների մեջ է մտնում, օրինակ, նախկին ԼՂԻՄ շրջապատող տարածքների հանձնումն Ադրբեջանին, ներքին տեղահանված փախստականների՝ իրենց բնակության նախկին վայրերը վերադառնալու իրավունքը, միջանկյալ կարգավիճակ եւ այլն։

Սակայն շատ հետաքրքիր գործընթացներ են եղել մինչ մադրիդյան սկզբունքների հրապարակումը։ Խոսքը վերաբերում է հատկապես այդ սկզբունքների շուրջ ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի հայտարարություններին, դիրքորոշումներին եւ Վիկիլիքսի գաղտնազերծմանը։ Նախ` գաղտնիք չէ, որ ՀՀ առաջին նախագահը մշտապես բացասաբար է արտահայտվել մադրիդյան սկզբունքների մասին եւ երբեք չի թաքցրել այդ մասին։

Եվ հետաքրքիր է, որ շատ դեպքերում առաջին նախագահի խոսքերն այլ բան են ասում, գաղտնազերծված փաստաթղթերը՝ այլ։ Նախ` նշենք, որ 2017 թվականի մարտի 22-ին հարցազրույց տալով «Օրակարգից դուրս» հաղորդաշարին` Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը հայտարարել էր, թե Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման որեւէ ծրագիր նա չի առաջարկել։

«Բոլոր առաջարկները, որ մինչեւ հիմա հնչել են, եղել են ոչ թե մեր առաջարկները կամ Ադրբեջանի կամ Ղարաբաղի, այլ միջազգային այդ կառույցների առաջարկները մեզ` հակամարտող կողմերին: Հարցը կոնկրետ է դրված. կա մի կարգավորման պլան` այսպես կոչված, Մադրիդյան սկզբունքների հիման վրա, որն արդեն բանակցվում է` 2007-ից սկսած»,- ասել էր առաջին նախագահը, իսկ դեռեւս 2017 թվականի վերջերին, երբ նա ակտիվացել էր եւ վերադարձել քաղաքականություն, առիթը բաց չէր թողնում քննադատելու այդ սկզբունքները։

Եվ, ահա, Վիկիլիքսի հոդվածը, որը հրապարակվել է 2007 թվականի հոկտեմբերի 17-ին, պատմում է այն մասին, թե ինչպես է առաջին նախագահը Մինսկի խմբի բանակցող Մեթյու Բրայզային փորձել փոխանցել իր դիտարկումները, սակայն` գաղտնիությունը պահելու պայմանով։

«Նկատի ունենալով նախագահ Քոչարյանի առաջիկա հեռանալը պաշտոնից` Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը կարծում է, որ Մինսկի խմբի համանախագահները պետք է փաստաթուղթ կազմեն՝ ֆիքսելու բանակցությունների վիճակը: Նա չցանկացավ, որ սա արձանագրվի որպես իր գաղափար, սակայն հույս ուներ, որ Բրայզան սա մյուս համանախագահներին կներկայացնի որպես իր սեփական նախաձեռնություն»,- ասվում է հոդվածում:

Հոդվածում նշվում է, թե առաջին նախագահը նշել է, որ պետք է լինի որեւէ ֆորմալ փաստաթուղթ, որը կարձանագրեր, թե ինչի էր հաջողվել հասնել ԼՂ բանակցություններում։ «Նա գտնում էր, որ Մինսկի խմբի համանախագահների համար դա անելու լավագույն ճանապարհը գուցե այն էր, որ կազմեր ֆորմալ փաստաթուղթ, որը երկու կողմերին կառաջարկեր արդեն իսկ արդյունավետորեն համաձայնեցված, բոլոր տարրերը ընդգրկող լուծման ծրագիր:

Երկու կողմերը կընդունեին առաջարկը, թե ոչ (եւ ենթադրություն կար, որ այս փուլում նրանք չէին ընդունի), նման փաստաթղթի առկայությունը կվավերագրեր Քոչարյանի կառավարման ավարտին բանակցությունների գագաթնակետը/կուլմինացիան: Սա օգտակար արդյունք կունենար այն առումով, որ կամրագրեր արդեն իսկ համաձայնեցված կետերը, եւ հաջորդ նախագահը կկարողանար աստիճանաբար բանակցությունները վեր բարձրացնել այնտեղից, որտեղ դրանք թողնվել էին: Նա կարեւոր էր համարում, որ սա լիներ համանախագահների պաշտոնական փաստաթղթի տեսքով:

Նա անհանգիստ էր, որ առաջարկը չներկայացվեր որպես իր գաղափար, եւ խնդրեց, որ այդ փաստը գաղտնի պահվի: Փոխարենը նա առաջարկում էր, որ Բրայզան իր ռուս եւ ֆրանսիացի գործընկերներին ներկայացնի այն որպես իր սեփական գաղափար, եւ որ երեք համանախագահներն այնուհետեւ ներկայացնեն այն երկու կողմերին` որպես համանախագահների համատեղ նախաձեռնություն», – շարունակում է հոդվածագիրը։

Եվ, որպես ամփոփում, հոդվածագիրը նկատում է, որ կան որոշ քաղաքական նպատակներ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից։ Փաստորեն, հրապարակավ քննադատում է, բայց տակից ասում է` այնպես անենք, որ ընդունվի: Իսկ թե որն է իրական նպատակը, այդպես էլ անհայտ է:

Նաիրա Հովհաննիսյան