ՀՀ Սահմանադրական դատարանի նորընտիր դատավոր Վահե Գրիգորյանն Սահմանադրական դատարանի շուրջ ստեղծված իրավիճակը ճգնաժամային է բնորոշում: Գրիգորյանը ՀՀ նախագահին, Ազգային ժողովին, կառավարությանը, դատավորների ընդհանուր ժողովին, ՍԴ անդամներին ու դատավորին ուղղված իր նամակում նշել է ճգնաժամի հիմքերն ու պատճառները:
Նամակի առաջին մասը ներկայացնում ենք ստորև.
«Մեծարգո տիկնայք և պարոնայք
Սույն գրությամբ դիմելու նպատակը Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարանի (հետայսու՝ Դատարան) ներկայում հանդես եկող կազմի սահմանադրականության խնդրից բխող սահմանադրական ճգնաժամի հիմքերի պարզաբանումներն են և ճգնաժամից ելքի շուրջ անհրաժեշտ որոշումների կայացումը:
Սույն գրությամբ շարադրանքի լեզուն զերծ է (որքան հնարավոր էր) իրավաբանական շարադրանքին հատուկ ֆորմալ տերմինաբանությունից՝ նպատակ հետապնդելով վերհանել խնդրի էությունը և այն քննարկման առարկա դարձնելով լուծել սույնի հասցեատեր և Դատարանի դատարանակազմության ընթացակարգում մասնակից սահմանադրական մարմինների և Դատարանի անդամների ու դատավորների միջև հնարավոր համախոհությամբ, քանի որ սույն խնդրի լուծման այլ հնարավոր տարբերակ առկա չէ, ինչը կբացատրվի ներքևում:
Սահմանադրական նորմերի պահանջների և փաստերի հակիրճ նկարագրությունը
Սահմանադրության 166 հոդվածի 1-ին մասի համաձայն, Դատարանը կազմված է ինը դատավորներից: Սահմանադրության 170 հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն, որոշումներն ու եզրակացությունները, պայմանավորված գործի բնույթով, ընդունվում են Դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երկու երրորդով, իսկ մնացած հարցերով որոշումները՝ ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ:
Սահմանադրության 213 հոդվածով նախատեսված է, որ Դատարանինախագահըևանդամները պաշտոնավարում են մինչև2005թ.-իփոփոխություններովՍահմանադրությամբսահմանվածժամկետիավարտը: Այնուհետև՝ նույն հոդվածով նախատեսվում է դատավորների թափուր տեղերի համար առաջադրումների հաջորդականությունը:
Ներկայում գործում են Դատարանի երկու դատավոր (դատավորներ՝ պարոն Ա. Դիլանյանն ու ես), որոնք ընտրվել են 2015թ.-ի դեկտեմբերի 6-ին ընդունված փոփոխություններով Սահմանադրության 7-րդ գլխի դրույթների ուժի մեջ մտնելուց հետո և մինչ այդ նշանակված Դատարանի 7 անդամ (դատարանի անդամներ՝ տիկնայք Ա. Գյուլումյանը, Ա. Պետրոսյանը, պարոնայք Հ. Նազարյանը, Ֆ. Թոխյանը, Ա. Թունյանը, Հ. Թովմասյանը, Ա. Խաչատրյանը):
Վերաբերելի նորմերի լեզվաբանական մեկնաբանությունը
Դատարանի դատավորի և Դատարանի անդամի կարգավիճակների տարբերությունն անառարկելիորեն ակնհայտ է՝ ընդհուպ մինչև ճանաչված Սահմանադրի կողմից Սահմանադրության, օրինակ՝ 166, 170 և 213 հոդվածների շարադրանքում՝ հստակ տարբերակմամբ:
Այսինքն՝ Սահմանադիրը Սահմանադրության 213 հոդվածում Դատարանի անդամների և նախագահի պաշտոնավարման ժամկետի մասին նշմամբ չէր կարող նկատի ունենալ Դատարանի դատավորներին և դատավորներից ընտրված նախագահին՝ Դատարանի անդամների և Դատարանի դատավորների կարգավիճակների չհամընկնման պատճառով: Այլ խոսքով, այս հոդվածով նորմերի լեզվաբանական վերլուծությամբ պաշտոնական ժամկետը չի ավելացվել դատավորների համար՝ վերջիններիս տակ նկատի ունենալով Դատարանի անդամներին: Դատարանի անդամների պաշտոնի վերափոխում չի կատարվել այս հոդվածով:
Ավելին, եթե Սահմանադիրը Սահմանադրության 213 հոդվածում Դատարանի անդամների և նախագահի պաշտոնավարման ժամկետի մասին նշումով նպատակադրված լիներ Դատարանի անդամների և անդամներից ընտրված նախագահի պաշտոնավարումը երկարացնել դատավորի կարգավիճակում մինչև 2005 թվականիփոփոխություններովՍահմանադրությամբսահմանվածժամկետիավարտը, ապա նույն հոդվածի առաջին նախադասության վերջին բառին կետադրական նշանի հավելումից հետո կավելացներ՝ «որպես դատավորներ» բառերը, ինչը չի արվել:
Ինքնին, այս նորմերի միայն լեզվաբանական մեկնաբանմամբ ակնհայտ է, որ Սահմանադրի կողմից Դատարանի անդամները և նրանցից ընտրված նախագահը դատավորների կարգավիճակ չեն ստացել, քանի որ նպատակային հստակություն ավելացնող այս մոտեցմանը («որպես դատավորներ» հստակեցնող շարադրանքը, եթե այդպիսին լիներ Սահմանադրի կամքը) Սահմանադրի կողմից չդիմելը ոչ թե հստակության ապահովմանն ուղղված շարադրանքի թերություն է, այլ Սահմանադրի ուղիղ դիտավորություն՝ Սահմանադրական դատարանի անդամներին և անդամներից ընտրված նախագահին չօժտել դատավորի կարգավիճակով:
Բայց սույն խնդրի լուծումը հնարավոր չէ միայն կիրառելի նորմերի լեզվաբանական մեթոդով մեկնաբանությամբ: Այս մեթոդի կիրառման նպատակն էր վերհանել այն իրողությունը, որ Սահմանադրության տեքստը չի պարունակում Դատարանի անդամի պաշտոնի նույնացում, վերափոխում, վերանվանում կամ անվանափոխություն նշանակող արտահայտություններ կամ շարադրանք Դատարանի դատավորի պաշտոնի ուղղությամբ: Արդ, Սահմանադրության տեքստում դրանք (Դատարանի անդամները և դատավորները) ոչ միայն նույնական չեն, այլև՝ նպատակայնորեն տարբերակված են:
Սահմանադրի նպատակին համապատասխանությունը.
Դատարանի անդամի պաշտոնը Դատարանի դատավորի պաշտոնի անվերապահորեն վերափոխման մասին Սահմանադրության 213 հոդվածի մեկնաբանությունը չի կարող լինել Սահմանադրի կամքի դրսևորում: Ավելին, նման մեկնաբանությունը արմատապես մերժելի է հենց Սահմանադրի՝ Սահմանադրությամբ ամրագրված նպատակներին ուղիղ հակոտնյա լինելով:
Այսպես. 2015թ.-ի Սահմանադրությամբ փոփոխություններն իրենց հիմքում ունեցել են այն անհրաժեշտության գիտակցումը (ըստ Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական բարեփոխումների 2014թ.-ին հաստատված հայեցակարգի2.6.3 կետի), որ պետք է հստակ ամրագրվեր սահմանադրական վերահսկողություն իրականացնող դատական այս մարմնի հիմնական գործառույթը՝ Սահմանադրության գերակայության ու անմիջական գործողության ապահովումը, դրա իրականացման համար նախատեսելով անհրաժեշտ ու բավարար սահմանադրաիրավական երաշխիքներ:
Հետևաբար, Սահմանադրության նորմերի բովանդակությունը բացահայտելիս անհրաժեշտաբար պետք է տեսադաշտում պահել, ես կասեի՝ առաջին հերթին, Սահմանադրի նպատակը: Այդ նպատակը, անառարկելիորեն, ներառում է նաև Դատարանի գործառույթի իրականացման համար անհրաժեշտ ու բավարար սահմանադրաիրավական երաշխիքների ամրագրումը, ներառյալ՝ Դատարանի կազմավորմանն ուղղված կարգն ու երաշխիքները: և այսու, այս՝ դատարանակազմական կարգն ու երաշխիքները օր առաջ կյանքի կոչելու անհրաժեշտությունն իսկ հենց Սահմանադրի կամքն է՝ ունենալ հենց այս կարգով ձևավորվող և գործող դատարան և հրաժարվել նախկին դատարանակազմական կարգի կիրառումից:
Այս նպատակի իրագործման համար 2015թ.-ի սահմանադրական փոփոխությունները ներառել են Դատարանի կազմավորման սկզբունքորեն նոր և տարբերվող մոտեցում, որը կոչված է եղել բարձրացնելու դատավորների ե՛ւ անկախության, ե՛ւ նրանց ընտրության գործընթացով բարոյական և մասնագիտական, ինչպես նաև՝ այլ որակների ստուգման արդյունավետությունը: Այս նպատակի համար ընտրվել էր Դատարանի կազմության գործընթացում ներգրավել Ազգային ժողովը, Հանրապետության նախագահին, Կառավարությունը և դատավորներիընդհանուրժողովը մասնակից դարձնելու տարբերակը: Այս դերակատարների ներգրավմամբ Սահմանադրությամբ նախատեսվեց 2 դատարանակազմականդերակատարների միաժամանակյա գործարկումը յուրաքանչյուր դատավորի ընտրության հարցում՝ Դատարանի դատավորի թեկնածուի ներկայացնող (Հանրապետության նախագահ, Կառավարություն կամ Դատավորների ընդհանուր ժողով) և ընտրող մարմին (Ազգային ժողով): և դատավորի պաշտոնավարման ժամկետը սահմանափակվեց 12 տարի ժամկետով՝ հակառակ նախկինում Դատարանի անդամի համար նախատեսված ցմահ ժամկետի (65 կամ 70 տարի պաշտոնավարման ժամկետներով՝ կախված, թե որ խմբագրությամբ Սահմանադրության գործողության ժամանակ է նշանակվել այդ անդամը):
Այս փոփոխությունների՝ Դատարանին վերաբերելի մասով առանցքային տարրերից էիննաև քաղաքական մարմինների կողմից Դատարանի նախագահի ընտրության հարցին միջամտության չեզոքացումը և այս լիազորության դելեգացումը Դատարանի դատավորներին, որպես Դատարանի անկախության և ներքին ինքնավարության նկատմամբ պահանջված հարգանք:
2015թ.-ի Սահմանադրության փոփոխությունների ընդունման պահից ի վեր հստակորեն հայտնի է եղել Սահմանադրի նպատակը՝ օր առաջ ունենալ 2015թ.-ի փոփոխություններով Սահմանադրության պահանջներին համապատասխան ձևավորվող/կազմավորվող Դատարան, որում դատավորները պետք է ընտրվեին նոր ձևավորված ընթացակարգով, 12 տարի պաշտոնավարման ժամկետով, Դատարանի նախագահը պետք է ընտրվեր դատավորների կողմից՝ 6 տարի պաշտոնավարման ժամկետով: Իսկ Սահմանադրության 213 հոդվածի, որպես անցումային նորմեր նախատեսող դրույթի, ուղիղ նպատակը պետք է լիներ այս նպատակն օր առաջ կյանքի կոչելն ու իրականություն դարձնելը, իհարկե այլ՝ ուշարժան շահերի հաշվի առնմամբ:
Արդյունքում՝ Սահմանադրության 7-րդ գլխի կանոններով նախատեսված Սահմանադրական դատարանն իր (1) կառուցվածքով և (2) դատարանակազմականընթացակարգերով նախկինում գործող դատարանների համեմատ արդեն իսկ դրանցից ակնհայտորեն և էականորեն տարբերվող դատարան է:
2005թ.-ի փոփոխություններով Սահմանադրության համաձայն Դատարանի համեմատությամբ 2015թ.-ի փոփոխություններով Սահմանադրությամբ նախատեսված Դատարանն ունի ներկայացվածության ավելի բազմազան շրջանակ (3 դատավորները պետք է անհրաժեշտաբար լինեն դատավորների կորպուսից) և դատարանակազմական ընթացքի նկատելիորեն ավելի հավասարակշռված մոդել, որտեղ թեկնածուների ներկայացումն ու ընտրությունը կատարվում են տարբեր մարմինների կողմից, որոնցից երկուսը (դատավորների ընդհանուր ժողովը և Հանրապետության նախագահը) ընտրող մարմնի՝ Ազգային ժողովի հետ չունեն (կամ չպետք է ունենան) քաղաքական-կուսակցական կապվածություն՝ սրանով ապահովելով նաև ընտրվող դատավորների ընտրության ընթացքում կուսակցական շահերի հնարավոր չեզոքացումը:
Մինչդեռ, Սահմանադրության 213 հոդվածի այն մեկնաբանությունը, որը հիմք է ընդունվել Դատարանի մինչև 2018թ.-ի ապրիլի 9-ը (Հանրապետության 4-րդ նախագահի երդմնակալության և Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելու օրը) անդամների և նախագահի պաշտոնների ինքնըստինքյան դատավորի և դատավորներից ընտրված Դատարանի նախագահի կարգավիճակների վերափոխման համար, կարող էր հանգեցնել կամայականությունների համար ազատ տիրույթի ձևավորման, երբ 213 հոդվածը կիրառվում է ոչ թե Սահմանադրի նպատակին համահունչ անցումային տրամաբանությամբ, այսինքն՝ հնարավորինս արագ և առանց բարդությունների Սահմանադրության փոփոխված դրույթները ուժի մեջ մտնելուն նպաստելը, այլ՝ հակառակը՝ Սահմանադրի կողմից սահմանված դատարանի կազմության կանոնների և նախանշված տեսակի դատարան ունենալու հնարավորությունը հնարավորինս հետաձգելը՝ մեկ կոնկրետ վերցրած կուսակցության կամ քաղաքական ուժի (անկարևոր է, թե որ կուսակցության կամ քաղաքական ուժի մասին է խոսքը) բացարձակ հայեցողության գործադրմամբ և շահերի համար:
Այսինքն, Սահմանադրության փոփոխություններն ընդունված լինելով 2015թ.-ի դեկտեմբերի 6-ին, 213 հոդվածի այն մեկնաբանությունը, համաձայն որի՝ այն ուղղակիորեն վերափոխում է Դատարանի անդամի պաշտոնը Դատարանի դատավորի պաշտոնի, մինչև ընդունված Սահմանադրության 7-րդ գլխի կանոնների ուժի մեջ մտնելը, բաց կարող էր լինել այնպիսի կամայականության կիրառման համար, որի սահմանափակումն այսպիսի մեկնաբանությամբ անհնար է: Մասնավորապես, հղվելով քննարկման առարկա հանդիսացող կոնկրետ ժամանակահատվածի (2015թ.-ի դեկտեմբերի 6-ից մինչև 2018թ.-ի ապրիլի 9-ը) կոնտեքստուալ առանձնահատկություններին, ես չեմ կարող անտեսել, որ 2005թ.-ի սահմանադրական փոփոխություններով Սահմանադրությամբ նախատեսված երկու առանցքային դատարանակազմական մարմինները (Հանրապետության նախագահը և Ազգային ժողովը), որոնք նշանակել են Դատարանի անդամներին, եղել են մեկ քաղաքական կուսակցության որոշիչ ազդեցության տակ:
Այսինքն, 2015թ.-ի փոփոխություններով Սահմանադրության 7-րդ գլխի ընդունման պահից մինչ դրանով նախատեսված նորմերի ուժի մեջ մտնելու պահը (2018թ.-ի ապրիլի 9-ը) տևած 2,5 տարվա ընթացքում մեկ կուսակցության կողմից կատարվող նշանակումների ազդեցությունը, որն արդեն իսկ մինչ այդ պահը նշանակել էր Դատարանի անդամների զգալի մասին (իսկ վերջին նշանակմամբ՝ ապահովեց իր նշանակած անդամների մեծամասնությունը Դատարանում) արդեն իսկ սահմանադրական փոփոխությունների ընդունված լինելու պայմաններում, երբ հստակ էր, որ նախկին (2005թ.-ի փոփոխություններով Սահմանադրությամբ նախատեսված) դատարանակազմական կարգը չէր գործելու մոտ ապագայում (տառացիորեն 40 օր անց), մեկ քաղաքական կուսակցության բացարձակ հայեցողությամբ կայացված որոշումներով (Դատարանի անդամ նշանակելու և նրան 2015թ.-ի Սահմանադրության 7-րդ գլխի կանոնների ուժի մեջ մտնելուց 20 օր առաջ Դատարանի նախագահ նշանակելու) Դատարանի նկատմամբ 2015թ.-ի Սահմանադրությամբ նախատեսված դրույթների զգալի մասի գործողությունը հետաձգվել է մինչև 2035թ.-ը, սրա հիմքում նույն կուսակցության անդամին մինչև 2035թ.-ը Դատարանի անդամ և Դատարանի նախագահ տեսնելու մասնավոր և կուսակցական շահից զերծ որևէ այլ նկատառման հրապարակային պարզաբանման բացակայությամբ:
Հետայսու՝ նյութին վերաբերելիփաստարկումներում անձանց անունները նշելու նպատակը փաստերի ճշգրտությունն ապահովելն է, ոչ թե անձանց վրա շեշտադրումներ կատարելը, որոնց նկատմամբ անձնական հարգանքից զատ այլ վերաբերմունք չունեմ:
Այսպես.
Հայաստանի Հանրապետական կուսակցության անդամ, Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի պատգամավոր պրն. Հրայր Թովմասյանը, նույն կուսակցության անդամ, Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի նախագահ պրն. Ա. Բաբլոյանի կողմից 2018թ.-ի մարտի 1-ին առաջադրվել է Դատարանի անդամի պաշտոնում, որում ընտրվել է հաջորդ օրը՝ 2018թ.-ի մարտի 2-ին՝ 2015թ.-ի դեկտեմբերի 6-ի փոփոխություններով Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելուն մնացել էր կանխատեսելիորեն 40 օր: Այսինքն, իր կուսակցության առաջադրմամբ և իր կուսակցության նշանակմամբ պրն. Թովմասյանն իր կուսակցության ծանրակշիռ մասնակցությամբ մշակված սահմանադրական փոփոխությունների նախագծում նախատեսված դատավորի պաշտոնավարման համար 12-ամյա սահմանափակման վրա հասնելուց 40 օր առաջ նշանակվել է Դատարանի անդամ, ինչով նա, ընկնելով 213 հոդվածի ազդեցության տիրույթ՝ դուրս է մնացել իր պաշտոնավարման 12-ամյա սահմանափակման ազդեցությունից: Սրանով իսկ իր կյանքի տևողությամբ շարունակելով Դատարանը պահել անցումային կանոնների ազդեցության տակ՝ իր և իր նախկին կուսակցության համագործակցությամբ հետաձգելով Սահմանադրի նախանշած և սահմանած ընթացակարգով և տեսքով Սահմանադրական դատարանի վերջնական ձևավորման պահը՝ գրեթե կրկնակի ավելի ժամկետով (մոտ 17 տարի), քան հենց Սահմանադրությունների կյանքն է Հայաստանում.
Այնուհետև՝ Դատարանի անդամ նշանակվելուց հետո 20-րդ օրը, երբ 2015թ.-ի դեկտեմբերի 6-ի փոփոխություններով Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելուն մնացել էր կանխատեսելիորեն 20 օր, Դատարանի անդամ պրն. Հ. Թովմասյանը, իր նախկին (20-օրյա վաղեմությամբ հրաժարված) կուսակցության առաջադրմամբ և իր նախկին կուսակցության նշանակմամբ իր կուսակցության ծանրակշիռ մասնակցությամբ մշակված սահմանադրական փոփոխությունների նախագծում նախատեսված Դատարանի նախագահի պաշտոնավարման համար 6-ամյա սահմանափակման վրա հասնելուց 20 օր առաջ նշանակվել է Դատարանի նախագահ՝ դրանով իսկ օգտվելով 213 հոդվածի իր կողմից տրված մեկնաբանությունից՝ դուրս մնալով այս կարգավիճակում իր պաշտոնավարման 6-ամյա սահմանափակման ազդեցությունից: Այսու, իր նախկին կուսակցության կողմից նշանակվելով Դատարանի նախագահի պաշտոնում, իսկ Սահմանադրության 213 հոդվածի իմ կողմից մերժելի մեկնաբանությամբ իր պաշտոնավարումը դիտարկվելով որպես Սահմանադրության 7-րդ գլխի կանոններով նախատեսված Դատարանի նախագահի պաշտոնավարում ցմահ ժամկետով՝ մինչև իր 65 տարեկան լրանալը (ըստ 2005թ.-ի փոփոխություններով Սահմանադրությամբ նախատեսված ժամկետ), ոչ միայն սրանով Դատարանը մեկ մարդու կյանքի տևողությամբ արգելափակվել է անցումային դրույթների ազդեցության տիրույթում, փաստացի նաև՝ Սահմանադրի նախնական և իրական նպատակներին հակառակ (ունենալ Սահմանադրության 7-րդ գլխի կանոններով նախատեսված Դատարան՝ դատավորների կողմից ընտրվող նախագահով), այլ սրանով փաստացի արգելափակվել է մեկ մարդու կյանքի տևողությամբ Հայաստանի սահմանադրական արդարադատության ատյանի դատավորների կողմից Դատարանը ներկայացնող պաշտոնատար անձին ընտրելու իրավունքը՝ նվազագույնը 3 անգամ՝ առանց որևէ ողջամիտ պարզաբանման դատավորների այս՝ ներդատարանական ինքնավարության կարևորագույն և ընդգծված հարգանք պահանջող իրավունքը մեկ առանձին վերցրած կուսակցության և իր նախկին անդամի կողմից սահմանափակելու մասին.
Անհնար է անտեսել, որ վերը նշված երկու լրջագույն որոշումները կայացրած Ազգային ժողովն ինքնին ձևավորված է եղել 2015թ.-ի Սահմանադրությամբ նախատեսված ընտրակարգով, որի նոր բաղադրիչը՝ կայուն մեծամասնության ապահովման նպատակով հաշվարկը կիրառելի է եղել 2017թ.-ին ընտրված Ազգային ժողովի դեպքում: Արդ, որևէ դեպքում պատկերացնելի չէ, որ Սահմանադիրը, Սահմանադրության փոփոխություններով ընդունելով և մեծապես գնահատելով Դատարանի դիրքն ու դերը, և, որպես դրա հավաստում Դատարանի դատավորի ընտրության համար պահանջ նախատեսած լինելով Ազգային ժողովի պատգամավորների ընդհանուր թվի 3/5 ձայները, 2015թ.-ի դեկտեմբերի 6-ից մինչև 2018թ.-ի ապրիլի 9-ը նախատեսված ժամկետում թույլ տար, որ ընտրողների ձայների կեսից ավելիից էականորեն ավելի քիչ ձայն հավաքած որևէ քաղաքական ուժ ի վիճակի լիներ ընտրել Դատարանի անդամ (իսկ նույն մեկնաբանության համաձայն նաև՝ դատավոր), որը ոչ միայն պետք է հավասարապես ընդունվեր առնվազն 3/5 ձայներ ստացած դատավորների Դատարանում, այլ նաև պաշտոնավարեր այդ դատավորներից 1,5 անգամ ավելի ժամկետով, առանց ողջամիտ որևէ բացատրության.
Ես՝այլևս Դատարանի դատավորի երդման թելադրանքով, չեմ կարող լռություն պահպանել նաև այն իրողության կապակցությամբ, որ Սահմանադրի նպատակներին հակոտնյա այս գործընթացի հնարավորությունը ծնվել է Դատարանի նախկին նախագահ պրն. Գ. Հարությունյանի կողմից իր պաշտոնավարման առավելագույն ժամկետը լրանալուց 22 օր առաջ Ազգային ժողովի նախագահ պրն. Ա. Բաբլոյանին իր հրաժարականի դիմումով դիմելով: Մասնավորապես՝ վերջինս 2018 թվականի մարտի 2-ին հայտարարել էր. «Համաձայն «ԱԺկանոնակարգ» Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական օրենքի 147-րդհոդվածի 1-ինմասի՝հայտարարում եմ, որ 2018 թվականի մարտի 1-ին Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական դատարանի նախագահ Գագիկ Հարությունյանը ՀՀ սահմանադրական դատարանի նախագահի պաշտոնից հրաժարականի դիմում է ներկայացրել»: Ես ամենևին էլ պատահական չեմ համարում ժամանակագրական պատահականություններն այս իմաստով. Ազգային ժողովի հերթական նիստերն ավարտվում էին 2018թ.-ի մարտի 23-ին, ինչը համընկնում էր պրն. Գ. Հարությունյանի պաշտոնավարման վերջին օրվա հետ, իսկ հաջորդ հերթական նիստը պետք է տեղի ունենար 2018թ.-ի ապրիլի 10-ին, այսինքն՝ Սահմանադրության 7-րդ գլուխն ուժի մեջ մտնելուց մեկ օր հետո (երբ Դատարանի նախագահը պետք է ընտրվեր դատավորների կազմից և կողմից): Մինչդեռ, անհասկանալիորեն 22 օր տրված հրաժարականի փաստի հետաքրքիր զուգադիպմամբ, պրն Հ. Թովմասյանը ձեռք էր բերել Դատարանի նախագահ ընտրվելու հնարավորությունը ոչ միայն ցմահ պաշտոնավարման ժամկետով (այսինքն՝ 3 անգամ ավել, քան մի քանի օր անց ուժի մեջ մտնող Սահմանադրությամբ էր նախատեսվում), այլ նաև՝ իր կուսակցության կողմից այս պաշտոնում ընտրվելու հնարավորությունը, դատավորների կողմից ընտրվելու կարգի փոխարեն: Արդ, այսպիսի գործելաոճով և մեխանիզմների գործադրմամբ Դատարանի դատավորների կողմից Դատարանի նախագահ ընտրելու Դատարանի ներքին ինքնավարության դատավարական մեխանիզմը չեզոքացնելը, որը տեղի է ունեցել, եթե պատահականություն համարել, ապա խիստ անհավանականորեն ճշգրիտ զուգադիպած փաստերի հերթականության բերումով, լիովին խոցելի են դարձնում Սահմանադրության 213 հոդվածի մինչ այսօր ներկայացված մեկնաբանությունը, որը, այս իրողությունների փաստմամբ, ոչ միայն չի բխում Սահմանադրի կամքից, այլև՝ ուղղակիորեն դրա իրագործմանը դեմ «փաստերի պատահական հաջորդականությունների» հարուցմամբ ուղղակիորեն հանդիսանում է Սահմանադրի նպատակների իրագործման խոչընդոտ:
Որևէ ողջամիտ կասկածից վեր է, որ Սահմանադրության 213 հոդվածին տրված մեկնաբանությունը հիմք է ծառայել և փաստված իրողությամբ հանգեցրել է այնպիսի գործողությունների, որոնք հետաձգել են Սահմանադրի կամքի օր առաջ իրագործումը, առնվազն 2015թ.-ի դեկտեմբերի 6-ից մինչև 2018թ.-ի ապրիլի 9-ը ընկած ժամանակահատվածում տեղի ունեցած իրադարձությունների ազդեցությամբ, երբ հաստատապես հայտնի է եղել Սահմանադրի կամքը Դատարանի ձևավորման սկզբունքների և գործունեության, ինչպես նաևներդատարանական ինքնավարության հարցերի վերաբերյալ: Ապաև, եթե այս պարզ իրողության փաստմամբ այս հոդվածի նման մեկնաբանության Սահմանադրի կամքին համապատասխանությունն այլևս լրջագույն կասկածի տակ է, որն առ այսօր չի բարձրաձայնվել Դատարանի որևէ անդամի կողմից, և պարզաբանման կարիք ունի առհասարակ այս՝ 213 հոդվածի մեկնաբանման ողջ շրջանակը:
Վերը նշվածը ոչ թե և ոչ միայն Սահմանադրի կամքին տրամագծորեն հակառակ և բարձր հավանականությամբ հնարավոր սցենար է եղել, ինչպիսին Սահմանադիրը չէր կարող կամենալ և նպատակադրել 213 հոդվածի անցումային դրույթներով, այլ նաև՝ արդեն փաստված և ի կատար ածված ծրագիր, անկախ նրանից՝ այն իր տակ ունեցել է համապատասխան մտադրություն, թե՝ ի կատար է ածվել ակամա գործողությունների զուտ և խիստ պատահական համընկնման և որևէ մեկի կողմից այս ընթացքին հետևելիս, ներառյալ նաև՝ Դատարանի անդամների, Սահմանադրի կամքին հակառակ որևէ միտում չնկատելով: Եթե՝ առաջինը, ապա սա լրջագույն պարզաբանման կարիք ունի:
Կրկնեմ, որ վերը նկարագրվածը տեղի չի ունեցել Սահմանադրության որևէ նորմի ձևական խախտմամբ, այլ՝ Սահմանադրության 213 հոդվածի կամայականությունների համար ընդարձակ տիրույթ նախատեսող մեկնաբանությամբ, ինչը հանդիսանում է նաև Դատարանի մինչև 2015թ.-ի դեկտեմբերի 6-ին ընդունված փոփոխությունների ուժի մեջ մտնելուց առաջ նշանակված դատարանի անդամների պաշտոնավարման ավտոմատ վերափոխման մոտեցման հիմք՝ դեպի Սահմանադրական դատարանի դատավորների պաշտոնավարում: Վերը նշվածը տեղի է ունեցել Սահմանադրության 213 հոդվածի՝ սրան նախկինում տրված մեկնաբանության ողջ ծավալի խստիվ ձևականհամապատասխանությամբ, սակայն Սահմանադրի նպատակներին ուղղակիորեն հակառակ: Ապաև, Սահմանադրության 213 հոդվածի դրույթների մինչ այսօր ունեցած կիրառության շրջանակը պետք է հանդիսանա քննարկման առարկա՝ վերը նկարագրված խնդիրների լուծումները գտնելու նպատակի համար:
Արդ, որպես Դատարանի դատավոր, Սահմանադրին տրված իմ երդման թելադրանքով, ինձ համար արմատապես մերժելի է Սահմանադրի կամքին ձևական համապատասխանության, սակայն Նրա նպատակների դեմ որևէ մոտեցում, որի ընդամենը մեկ դրսևորումը հակիրճ փորձեցի շարադրել: և իմ համոզմունքը շարադրելիս ես որևէկարևորություն և նշանակություն չեմ տալիս այն իրողությանը, թե ինչու այս հարցը մինչ այսօր չի բարձրաձայնվել Դատարանի որևէ անդամի կողմից: Ես իմ դատողությունների հիմնավորվածության և գործողությունների անհրաժեշտության մեջ համոզվածություն ունենալիս՝ դրանց հրապարակման և դիմելու հարցում չեմ կարող ինձ կաշկանդել այլոց պատկերացումներով և մոտեցմամբ:
Սահմանադրական դատարանի անդամի երդման մասով
Դատարանի անդամները մինչ այսօր գտնվում են Դատարանի անդամի երդման ներքո և մինչ այսօր չեն երդվել որպես Դատարանի դատավորներ:Դատարանի անդամների երդումն էականորեն տարբեր է Դատարանի դատավորի երդումից: Մասնավորապես.
Ազգային ժողովիկողմից 1995թ.-ի նոյեմբերի 20-ին ընդունված «Սահմանադրականդատարանի մասին» օրենքի համաձայն Դատարանի անդամի երդման տեքստն է. «Ստանձնելով սահմանադրական դատարանի անդամի պաշտոնը, Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի առջև երդվում եմ` պահպանելՍահմանադրությունը, լինել անաչառ, բարձր պահել սահմանադրական դատարանի անդամի կոչումը»: Սույն տեքստն անփոփոխ պահպանվել է նաևԱզգայինժողովիկողմից 1997թ.-ի դեկտեմբերի 9-ին ընդունված «Սահմանադրականդատարանի մասին» օրենքում.
Ազգային ժողովիկողմից 1995թ.-ի նոյեմբերի 20-ին2006թ.-ի հունիսի 1-ին ընդունված
«Սահմանադրականդատարանի մասին» օրենքի համաձայն Դատարանի անդամի երդման տեքստը փոփոխվել է ըստ հետևյալի. «Ստանձնելով սահմանադրական դատարանի անդամի պաշտոնը` Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի առջև երդվում եմ` ապահովել Սահմանադրության գերակայությունը, լինել անաչառ, հավատարիմ մնալ սահմանադրական դատարանի անդամի կոչմանը».
2018 թվականիհունվարի 17-ին ընդունված «Սահմանադրականդատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի համաձայն Դատարանի դատավորի երդման տեքստը հետևյալն է. «Ստանձնելով Սահմանադրական դատարանի դատավորի պաշտոնը` Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի առջև երդվում եմ` ապահովել Սահմանադրության գերակայությունը, գործել անկախ և անաչառ, հավատարիմ մնալ Սահմանադրական դատարանի դատավորի բարձր կոչմանը»:
Նվազագույն և որևէ կասկած չունենալով Դատարանի անդամների մասնագիտական բարեխղճության և ազնվության, ինչպես և նրանց բարձր մարդկային որակների և հատկանիշների նկատմամբ, այլ շրջադարձորեն հակառակը՝ վստահ լինելով այդ որակներին, նրանք, ինչպես և յուրաքանչյուր հրապարակային երդում տված անձ, պետք է անհրաժեշտաբար իրենց երդմանը հավատարիմ մնալով դեռ շարունակեին մնալ Դատարանի անդամ և բարձր պահել այդ Դատարանի անդամի պատիվը (տե՛ս երդումների տեքստերը մեջբերված վերևում): Մինչդեռ, եթե Սահմանադրության 213 հոդվածի թելադրանքով նրանք այլևս դատավորներ պետք է լինեն, ինչպես պնդում են, ապա՝ արդյո՞ք հենց իրենց իսկ տրված երդման հետ չի առաջին հերթին Սահմանադրության 213 հոդվածի կիրառված մեկնաբանության հակասությունը:
Ապաև՝ կամ երդումը, կամ 213 մեկնաբանության իրենց տարբերակը: Միաժամանակյա գործողություն չկա. սրանք համատեղելիություն չունեն»,- գրել է Գրիգորյանը:
Վահե Գրիգորյանի նամակի Երկրորդ մասը կարդացեք այստեղ.
.gif)
