«Մարդ-գլուխգործոց». թուրք պրոֆեսորի անդրադարձը մեծ լեզվաբան Հակոբ Մարթայանին

ՀԵՏԵՎԵՔ ՄԵԶ Telegram-ՈՒՄ

Թուրքիայում գերադասում են լռել թուրքական պետականության և մշակույթի կերտման գործում հայերի ունեցած դերակատարման մասին: Սակայն, այդ հայերից մեկի մասին թուրքերը չեն կարող չխոսել: Խոսքը ժամանակակից թուրքերենի հիմնադիր Հակոբ Մարթայանի, կամ ինչպես թուրքերն են անվանում նրան, Հակոբ Դիլաչարի մասին է:

Հայ ժողովրդի անվանի ներկայացուցիչը ծնվել է 1895թ. մայիսի 22-ին Կ. Պոլսում: Սովորել է Կ. Պոլսի ամերիկյան միջնակարգ դպրոցում՝ Ռոբերտ քոլեջում, եղել է այդ քոլեջի անգլերենի ուսուցիչ, ապա՝ տնօրենը:

Թուրք պրոֆեսոր, քաղաքագետ Ջունեյթ Աքալընը «Aydınlık» թերթում «Հակոբ Դիլաչար. մարդ-գլուխգործոց» վերտառությամբ հոդված է հրապարակել բազմաշնորհ Մարթայանի կյանքի և գործունեության մասին:

Թուրք հեղինակը գրում է, որ Հակոբ Մարթայանը եղել է Թուրքական լեզվագիտական ընկերության առաջին քարտուղարը, հայերենից և թուրքերենից բացի, տիրապետել է անգլերեն, հունարեն, իսպաներեն, լատիներեն, գերմաներեն, ռուսերեն և բուլղարերեն լեզուներին: 1934թ. երբ Թուրքիայում ընդունվում է ազգանվան մասին օրենքը, Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադիր Աթաթուրքի առաջարկով Հակոբ Մարթայանը ստանում է «Դիլաչար» (լեզու բացող, լեզվի բանալի) ազգանունը և հետագայում իր աշխատությունները ստորագրում որպես «A. Dilaçar»:

«Ափսոս որ բավականաչափ չենք ճանաչում թուրքերենի մանրանկարիչներից Հակոբ Դիլաչարին, ով նվեր է թուրքական մշակույթին: Օրինակ՝ նա է առաջինը, որ Մուստաֆա Քեմալին առաջարկել է ընդունել «Աթաթուրք» ազգանունը»,-նկատել է տվել Աքալընը:

Հեղինակն այնուհետև անդրադառնում է Աթաթուրքի և Մարթայանի առաջին հանդիպմանը՝ նշելով, որ այն տեղի է ունեցել Դամասկոսում: Հակոբ Մարթայանն առաջին համաշխարհային պատերազմին ուղարկվել է արևելյան ռազմաճակատ: Իսկ Կովկասյան ճակատում կատարած աշխատանքի համար պարգևատրվել մեդալով: Գերմանացի սպաներին թուրքերեն է սովորեցրել:

Աքալընը հայտնում է, որ Հակոբին տխրեցնում է այն փաստը, երբ Մուստաֆա Քեմալի մոտ իրեն որպես «լրտես» են ներկայացնում: Իսկ իրեն մեղադրելու պատճառը լինում է այն, որ Հալեպում մի բանտարկյալ անգլիացի սպայի հետ անգլերենով է շփված լինում: Մարթայանին Մուստաֆա Քեմալը հարցնում է, թե ինչու չի փախչել մյուս սպաների նման, նա պատասխանել է. «Եթե ես չփախա կովկասյան ճակատից, ուրեմն Դամասկոսի փողոցներից էլ չէի փախչի»:

Մարթայանի մոտ մի գիրք է եղել, որը հետաքրքրել է Քեմալին, ինչն առիթ է հանդիսացել է երկուսի միջև երկարատև զրույցի:

«Թուրքերենի մասին Հակոբի դիտարկումները և այդ գիրքը մեծ ազդեցություն է թողնում Քեմալի վրա: Նա առաջին անգամ է տեսնում լատինատառ թուրքերենով գիր»:

Հեղինակը նշում է, որ Աթաթուրքը և Մարթայանը երկրորդ անգամ հանդիպում են 1932թ. Թուրքական լեզվագիտական համագումարի ընթացքում, որն էլ դառնում է իրենց բարեկամության սկիզբը:

«Մարթայանն այնքան խորն էր տիրապետում թուրքերենին, որ մեզնից շատերը չեն կարող ընկալել»,- գրում է հոդվածի հեղինակը:

Վերջինս մեծ բացթողում է համարում այն փաստը, որ մինչև օրս Ստամբուլում կամ Անկարայում չի տեղադրվել Հակոբ Դիլաչարի արձանը՝ հաշվի առնելով նրա ունեցած ծանրակշիռ դերը և ներդրումը Թուրքիայի մշակութային կյանքում:




Լրահոս