Հոկտեմբերի 27-ի գործով ԱՄՆ-ում մահացած կարևորագույն վկայի ցուցմունքները

Ներկայացնում ենք Հոկտեմբերի 27-ի գործով վկա Տիգրան Նազարյանի ցուցմունքները առանց խմբագրման.

Գ.թ. 101-103 ՆԱԶԱՐՅԱՆ ՏԻԳՐԱՆ ԷԴԳԱՐԻ
28.10.99 ՀՀ ազգային հեռուստատեսության
«Հայլուր» լրատվական ծառայության
թղթակից-մեկնաբան
20.00-22.30 Քննիչ՝ Ս. Ա. Հովհաննիսյան

գ.թ.101.

գ.թ.101. հ. երես

եմ ծառայությունից ուսումս շարունակելու Նաիրին արդեն V կուրսում էր: Իմ բանակում գտնվելու ժամանակ Նաիրին մի խումբ համախոհների հետ ստեղծել էին «Հայ ուսանողական դաշինք» կազմակերպությունը, որը ղեկավարում էր ինքը: Ես ինքս նույնպես ընդգրկվել եմ այդ կազմակերպության մեջ: Դեռ այդ ժամանակվանից ես Նաիրի մոտ նկատել եմ առաջնորդի ընդգծված կերպար, երբ նա ինքն իրեն պատկերացնում էր միայն ու միայն առաջնորդի դերում: Քանի որ ես իմ էությամբ կոնֆլիկտներ չսիրող եմ և երբեք առաջնայնության չեմ ձգտել, իմ և Նաիրի հարաբերությունները պահպանվել են որպես ընկերական, այն դեպքում, երբ մեր ընդհանուր շատ ընկերներ խզեցին իրենց հարաբերությունները Նաիրի հետ: Նաիրին միաժամանակ Դաշնակցության անդամ էր և իր բնավորության արդյունքում կոնֆլիկտներ ստեղծեց Հ.Յ.Դ. ղեկավարության հետ և 1992-ի վերջերին կամ 1993-ի սկզբներին նրան վտարեցին Դաշնակցության շարքերից: 1993 թ. ամռանը Նաիրին 1 շաբաթով մեկնեց Եվպատորիա՝ մոր մոտ, քանի որ հայրն ու մայրը առանձին էին ապրում, սակայն վերադարձավ Եվպատորիայից 4 տարի հետո՝ 1997 թվականին: Նաիրին ոգևորված էր և ցանկանում էր իր սեփական գործը հիմնել՝ հագուստի համար նախատեսված գունավոր տիպերի արտադրություն: Սակայն նրա ձեռնարկած գործն արդյունավետ չէր և նա մոտ 8.000 դոլար կորցրեց: Ներկայումս այդ տիպերի ողջ խմբաքանակն իրենց տանն է և չի հաջողվում վաճառել: Դա անչափ հուսահատացրել էր Նաիրիին: Գնալով նրա մոտ աճում էր դժգոհությունը երկրի ղեկավարության նկատմամբ: Նաիրին գտնում էր, որ Հայաստանում փոփոխություններ կարող էր իրականացնել միայն վարչապետ Վազգեն Սարգսյանը և գտնում էր, որ վարչապետը կամ չի ուզում վերականգնել երկրի տնտեսությունը, կամ չի իմանում, թե ինչպես: Եվ գտնում էր, որ պետք է վարչապետին շատ բաներ բացատրել: Նույնիսկ մեր վերջին զրույցի ժամանակ՝ ս.թ. հոկտեմբերի 26-ին նա տարբերակ էր փնտրում վարչապետին հանդիպելու և զրուցելու համար: Տանը նա

գ.թ.102.

անընդհատ կարդում էր տարբեր գրքեր տարբեր երկրների տնտեսական փորձի մասին, լուրջ ուսումնասիրել էր Սևանա լճի պրոբլեմը, Հայաստանի անտառները վերականգնելու հարցը, ասում էր, որ Հայաստանում կան բազմաթիվ գյուտեր, որոնք կարող են տնտեսական մեծ աճ ապահովել երկրի համար: Նա անընդհատ ասում էր, որ վարչապետը երևի չգիտի այս ամենը և, եթե ինքը նրա հետ հանդիպի, ապա վարչապետն անպայման կընդունի իր ասածները:

Նաիրին մշտապես զբաղվում էր քաղաքականությամբ: Նրան հաճույք էր պատճառում պատգամավորների, քաղաքական դեմքերի հետ շփումը: Այդ պատճառով հաճախ գալիս էր խորհրդարան: Մեկ-երկու անգամ եկել է Հմայակ Հովհաննիսյանին տեսնելու համար, որի հետ հին ընկերական հարաբերություններ ուներ: Մի քանի անգամ եկել է ՀՀ գլխավոր դատախազին տեսնելու, քանի որ իր ավագ քեռին բանտում էր և գործը վերաքննելու համար պահանջվում էր դատախազի մակագրությունը համապատասխան փաստաթղթի վրա, որպեսզի գործն ուղարկվի վերաքննիչ դատարան: Ես նրա մի անգամ էլ տեսել եմ դատախազության շենքի մոտ, որտեղ, եղբոր հետ, սպասում էին, հույս ունենալով, որ կարող են տեսնել Աղվան Հովսեփյանին:

Դաշնակցությունից վտարվելուց հետո Նաիրին որևէ կուսակցության չի հարել:

Երեկ 15.45-ին ես դուրս եմ եկել խորհրդարանի շենքից: Մինչ այդ Նաիրին ինձ զանգեց և հարցրեց՝ մնալու եմ կառավարության հարց ու պատասխանին, թե ոչ: Ասացի՝ ոչ: Ասաց քեզ բան ունեմ տալու՝ վիդեո-սարք, ասացի Նաիրի, գնալու եմ տուն՝ հանգստանալու, հագուստս փոխելու և Նորք բարձրանալու համար, քանի որ գիշերը եթեր ունեմ: Գնացի տուն և պառկեցի քնելու: 18.00 ընկերս զանգեց՝ ինձանից տեղեկություններ ունենալու: Իսկ ես, փաստորեն, ոչինչ չգիտեի: Լուրն ստանալուն պես անմիջապես բարձրացա Նորք, որտեղից զանգեցի ընկերոջս՝ ԱԱՆ աշխատակից Վահան Մանուկ-

գ.թ.102. հ. երես

յանին և ասացի, որ կարող եմ փորձել Նաիրիին համոզել՝ զենքը վայր դնել: Վահանը ասաց, որ կզեկուցի ղեկավարությանը, ինձ կպատասխանի: Մի քանի րոպեից զանգեց և ասաց, որ գալիս է իմ ետևից: Մեքենայով իջանք ԱԱՆ շենքի մոտ, որտեղ մեքենան փոխեցինք և այլ մեքենայով գնացինք ԱԺ: ԱԺ-ում ինձ ընդունեց գեներալ Գոռ Հակոբյանը: Մոտ րոպե ինձ հետ զրուցեց, ուզում էր ճշտել՝ արդյոք ինձ վտանգ չի սպառնա, եթե մտնեմ դահլիճ: Ասացի՝ ոչ, քանի որ Նաիրին իմ վրա զենք չի բարձրացնի: Ապա նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Ալեքսան Հարությունյանը հեռախոսով Նաիրին ասաց, որ Տիգրանը եկել է և հեռախոսը փոխանցեց ինձ: Ասացի՝ ես եմ, կարո՞ղ եմ ներս գալ, Նաիրին ասաց՝ արի: Մոտավորապես 22-ի կողմերը մտա դահլիճ: Նաիրիի I հարցն էրª ինչ կարելի է անել: Ասացի՝ Նաիրի, քո պայմանները ասա և հանձնվիր: Սկզբում առաջարկիս հետ նա համաձայնվեց, հետո հարցրեց, թե ի՞նչ պայմաններ դնի: Ասացի՝ բաց և հրապարակային դատ: Ասացի՝ եթե ժողովրդի համար ես այս ամենն արել, թող, որ ժողովուրդը քեզ դատի: Գնա մեկուսարան և սպասիր. եթե ժողովուրդը հավանություն է տալիս քո արարքինª կգա և կպահանջի քո ազատությունը, իսկ եթե ոչ՝ ապա ժողովուրդը քո կողմը չէ: Պայման դրեց, որ հանդիպի նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի հետ: Ասաց, որ նրան կասի իր պայմանները: Ես գնացի Ալեքսան Հարությունյանի մոտ և ասացի Նաիրիի առաջարկի մասին: Ասացի նաև, որ ամենայն հավանականությամբ Նաիրիին պահանջելու է ուղիղ եթեր և անձնական անվտանգություն: Ես և Գրիգոր Գրիգորյանը (ԱԱՆ) մտանք դահլիճ, Հարությունյանը մնաց միջանցքում: Գրիգորյանը վեց Նաիրիին, ապա երեքով դուրս եկանք միջանցք: Գրիգորյանը կանգնեց դահլիճի դռների մեջ, իսկ ես՝ աստիճանների մոտ: Նաիրին և Հարությունյանը զրուցեցին  20 րոպե: Ապա Հարությունյանը գնաց նախագահի մոտª Նաիրիի պայմանները հայտնելու: Մենք նորից մտանք դահլիճ: Մոտ երկու ժամ հետո Հարությունյանն ասաց, որ եթե հանձնվելու պահանջը Նաիրին ընդունում է, ապա նրան

գ.թ. 103.

եթեր կտրամադրվի և նրան կընդունի հանրապետության նախագահը: Ես Նաիրիին հայտնեցի այդ պահանջի մասին: Պայմանավորվածություն ձեռք բերվեց, որ Նաիրին գրավոր կներկայացնի իր ելույթի տեքստը, իսկ նախագահը հրապարակավ կխոստանա ապահովել Նաիրիի և իր խմբի անվտանգությունը: Առավոտյան 8.00 տեղի ունեցավ Նաիրիի և նախագահի հանդիպումը, որին ներկա էր նաև Ալեքսան Հարությունյանը: Ես և Գրիգորյանը նախագահի անվտանգության ծառայության պետի հետ միասին սպասում էին նախասրահում: 18.35 Նաիրին և Հարությունյանը սենյակից դուրս եկան: Հարությունյանը ասաց, որ տեքստի վերաբերյալ նախագահը որոշ առարկություններ ունի և խնդրեց խմբի մյուս անդամների հետ համաձայնեցված տարբերակը հնարավորինս արագ հասցնել նախագահին, ինչը և արվեց: Ժամը 9-ին մոտ Նաիրին պահանջեց հեռուստացույց: Բոլորս դիտեցինք ուղիղ եթերը, որից հետո զենքը հանձնվեց: Դատախազության քննիչը մեկ առ մեկ գրանցեց ողջ զենքը և փամփուշտները: Ապա պատգամավորների ուղեկցությամբ բոլորս դուրս եկանք դահլիճից:

Բանակցությունների արդյունքում հաջողվեց խուսափել արյունահեղությունից, քանի որ իմ՝ դահլիճ մտնելու պահին դեռևս հանձնվելու միտք չկար: Բանակցությունները վարվել են իմ և Գրիգորյանի միջոցով՝ Նաիրիի և Ալեքսան Հարությունյանի միջև: Բուն բանակցություններին ոչ ես, ոչ էլ Գրիգորյանը չենք մասնակցել և խոսակցության մանրամասներին տեղյակ չեմ:

Ցուցմունքը գրված է իմ ձեռքով, ճիշտ է, որի համար ստորագրում եմ:

ՏԻԳՐԱՆ ՆԱԶԱՐՅԱՆ

հ.13
գ.թ. 30-31 ՏԻԳՐԱՆ ԷԴԳԱՐԻ ՆԱԶԱՐՅԱՆ
11.11.99 /լրացուցիչ, տես հ. 12, գ.թ. 101-103/ 10.10-12.20

Քննիչ՝ Ս. Ա. Հովհաննիսյան

գ.թ.30.

ՀԱՐՑ – ԱԺ-ում նիստերի ժամանակ, երբ դուք գտնվել եք այնտեղ աշխատանքի բերումով, եղել են դեպքեր, որ դուք Նաիրի Հունանյանին և Մուշեղին տեսած լինեք միասին և ինչով էին նրանք զբաղված:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Նաիրի Հունանյանին անցագիր իջեցնելու համար մի քանի անգամ դիմել եմ Անուշ Հարությունյանին, որն աշխատում է ԱԺ հասարակության հետ կապերի վարչությունում: Մի քանի անգամ էլ Նաիրիին տեսել եմ ԱԺ-ում, սակայն չգիտեմ, թե ով է նրան անցագիր իջեցրել: Գրեթե ամեն անգամ, երբ Նաիրին եկել է, նրան տեսել եմ, հաճախ միասին ճաշարանում սուրճ ենք խմել, հաճախ ներկա են եղել նաև այլ պատգամավորներ և լրագրողներ: Հիշում եմ դեպք, երբ ԱԺ-ում քննարկվում էր բյուջեի ճեղքվածքի հարցը և այդ ժամանակ

գ.թ.30. հ. երես

ԱԺ-ում տեսել եմ Նաիրի Հունանյանին, Էդիկ Գրիգորյանի հետ: Ես, Նաիրին և Էդիկը իջանք ճաշարան սուրճ խմելու: Մենք նստած էինք սեղանի շուրջ, երբ ճաշարան մտավ պատգամավոր և պատվիրելով մեկ շիշ «Ջերմուկ» և բուլկի, նստեց մեր սեղանի շուրջ: Խոսակցությունները գնում էին բյուջեի պրոբլեմի շուրջ: Խոսակցության ընթացքում Էդիկ Գրիգորյանը Անդրանիկ Մանուկյանին հարցրեց, թե՝ հը, այս բյուջեից մի բան դուրս կգա±: Մանուկյանը, որն Էդիկին չէր ճանաչում, ինչ-որ ընդհանուր պատասխան տվեց և դուրս եկավ ճաշարանից: Էդիկը Նաիրիին նայեց ու ձեռքը թափ տալով ասաց. ՙՍրանից մարդ դուրս չի գա՚ կամ նման մի բան:

Հոկտեմբերի 25-ին Նաիրին դարձյալ եկել էր ԱԺ: Ես դահլիճում էի, դուրս եկա միջանցք և իրեն տեսնելով ասացի՝ արի իջնենք սուրճ խմելու: Իջանք ճաշարան, սուրճ պատվիրեցինք և նստեցինք I սեղանի մոտ: Կատակով ասացի՝ Նաիրի, Վանոյի տեղն ես նստել, քթի տակ ինչ-որ բան հայհոյեց: Խոսակցությունն ընթանում էր տարբեր թեմաների շուրջ, հիշում եմ, որ ասաց, թե 15 դոլարով կարելի է արբանյակային անտենա գնել, որն իբր պատրաստվում է Հայաստանում: Ասաց, որ նոր է գալիս «սարերից»: Պատմում էր, թե ժողովուրդն ինչքան վատ է ապրում և ինչքան դժգոհ է իշխանություններից: Թեման փորձեցի շեղել և հարցրեցի. ձերոնցից ի՞նչ կա, նկատի ունենալով Եվպատորիայում բնակվող մորն ու եղբորը: Ասացª լավ են, Արմենը տարբեր կանանցից երեխաներ է մեծացնում: Ասացª երևի եկող շաբաթ գնամ, մի շաբաթ մնամ այնտեղ ու գնամ Մոսկվա: Հարցրեցի՝ Մոսկվայում ի՞նչ ես անելու: Ասաց՝ մի քանի տեղ կետեր ենք բացելու և լցնովի օծանելիք վաճառենք: Ասում էր, որ շատ շահութաբեր գործ է, հազարավոր դոլարներ է բերում: Ասաց՝ մի կես տարի – մի տարի կաշխատեմ ու կգնամ: Հարցրեցի՝ ո՞ւր: Ասաց՝ Եվրոպա, որովհետև Մոսկվայում երկար մնալ չի կարելի: Այդ ժամանակ կարծեմ քվեարկության պատճառով ստիպված է դահլիճ բարձրանալ: Միասին բարձրացանք ճեմասրահ, ես վերջին դռնից մտա դահլիճ, իսկ Նաիրին գնաց դեպի նախագահութ-

գ.թ.31.
յան դռան ուղղությամբ: Չեմ հիշում, թե հատկապես որ ժամին եմ Նաիրիին տեսել: Ես դահլիճից դուրս եկա, որ իջնեմ սուրճ խմելու և նրան տեսնելով մենակ կանգնածª ձեռքով արեցի, թե իբր արի միասին գնանք: Հագին նույն վերնաշապիկն էր, ինչ հոկտեմբերի 27-ին: Ես նույնիսկ կատակով ասացի՝ այս ինչ գունավոր հագուստ ես հագել: Պատասխանեց, որ համ տաք է, համ գրպաններ ունի և հարմար է: Ձեռքին ոչինչ չկար: Միաժամանակ հայտնում եմ, որ չգիտեմ և նրան չեմ էլ հարցրել, թե որ ժամին և ինչու էր եկել ԱԺ, ինչպես նաև, թե որ ժամին նա գնաց ԱԺ-ից:

Ձեր հարցին պատասխանում եմ, որ երբ ես ու Նաիրին սուրճ ենք խմել ճաշարանում, նա Մուշեղ Մովսիսյանին չի հանդիպել: Եղել ենք երկուսով, իսկ թե դրանից առաջ կամ դրանից հետո նրանք հանդիպել են թե ոչ, ասել չեմ կարող: Օրը եղել է երկուշաբթի և քվեարկությունները սկսում են 17.45-ին: Որքան հիշում եմ դա էր պատճառը, որ բարձրացա վերև: Եվ եթե նկատի ունենանք, որ 25-30 նստել են ճաշարանում, ապա Նաիրիին հանդիպել եմ 17.15-ի կողմերը:

Հաջորդ հարցին պատասխանում եմ, որ հոկտեմբերի 25-ին ես ուշադրություն չեմ դարձրել, Մուշեղ Մովսիսյանը եղել է ԱԺ-ում, թե ոչ: Ավելի ճիշտ, նա որպես պատգամավոր երբեք որևէ հարցում աչքի չի ընկել, որ նրա վրա ուշադրություն դարձնեի: Հաստատ հիշում եմ, որ հոկտեմբերի 25-ին, երբ ես տեսել եմ Նաիրիին և միասին սուրճ ենք խմել, նրա ձեռքին ոչ մի բան չի եղել:

Ես չեմ կարող պնդել, որ Նաիրին և Մուշեղ Մովսիսյանն ԱԺ-ում չեն հանդիպել: Հնարավոր է, որ ես չեմ տեսել նրանց հանդիպումը: Ինձ մոտ տպավորվել է միայն մի դեպք, սեպտեմբերի երկրորդ կեսերին, որ ես Նաիրիի հետ միասին նստած է ֆոյեում և նա տեսնելով, որ դահլիճից դուրս եկավ Մուշեղ Մովսիսյանը, տեղից վեր կացավ և մոտեցավ նրան: Տեսա, որ ձեռքով բարևեցին, ինչ-որ կարճ խոսակցություն տեղի ունեցավ նրանց միջև, որից հետո Նաիրին վերադարձավ ու նստեց կողքս: Նաիրին ինձ հարցրեց. «Ճանաչում ես Մուշեղին»: Պատասխանեցի՝ ոչ: Նա ասաց, որ Մուշեղը Շմայսի եղբայրն է և «շատ ենք եղել իրենց տանը»: Մուշեղի և Նաիրիի՝ ԱԺ-ում հանդիպման այլ դեպք մեջս չի տպավորվել:

Ցուցմունքս գրված է իմ ձեռքով, ճիշտ է

հ.13
գ.թ. 53-58 ՆԱԶԱՐՅԱՆ ՏԻԳՐԱՆ ԷԴԳԱՐԻ
15.12.99 /լր. տես հ. 12ո գ.թ.101-103, հ. 13 գ.թ. 30-31/
11.30-14.25 Քննիչ՝ Հ. Այվազյան

գ.թ.53.

ՀԱՐՑ – Ձեր նախորդ ցուցմունքներում նշել եք, որ 25.10.99 թ.-ին հանդիպել եք ԱԺ-ում Նաիրի Հունանյանին, ինչպես, ում միջոցով էր նա մտել խորհրդարան:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Այդ օրը առավոտից ես գտնվում էի խոր-

գ.թ.53. հ. երես

հըրդարանում, որտեղ կատարում էի իմ աշխատանքային պարտականությունները: Առավոտյան կողմ Նաիրին զանգեց ինձ և խնդրեց որևէ մեկի միջոցով անցաթուղթ իջեցնել: Հարցրեցի՝ ե՞րբ ես գալու, ասաց՝ դեռ չգիտեմ, ասաց, եթե չեմ սխալվում, զանգի եմ սպասում, թե դրսում մարդ պիտի տեսնեմ, կամ նման բան, հիմա հստակ չեմ հիշում: Հաստատ չգիտեր՝ կգա՞, թե՞ ոչ: Ես ասացի մամուլի վարչության աշխատակցին, եթե չեմ սխալվում, Արմինեին, որի ազգանունը չգիտեմ և բարձրացա դահլիճ: Նաիրին եկավ մոտավորապես ժամը 17-ի կողմերը, համենայն դեպս այդ ժամին էր, որ ես դահլիճից դուրս եկա և նրան տեսա միջանցքում կանգնած:

ՀԱՐՑ – Կարող եք հիշել, մոտավորապես ժամը քանիսին է եղել Ձեր հեռախոսազրույցը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Ես սովորաբար խորհրդարան եմ գնում մոտավորապես ժամը 11.00-11.30-ին: Մոտավորապես այդ ժամանակ էլ երևի զանգեց: Ես արդեն խորհրդարանում էի, երբ նա զանգեց:

ՀԱՐՑ – Ինչ նպատակով էր նա ուզում գալ խորհրդարան 25.10.99 թ.-ին:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Ոչ միայն այդ օրը, այլև միշտ Նաիրին ասում էր, որ մարդ պիտի տեսնի:

ՀԱՐՑ – Ինչ է, այդ մարդը չէր կարող նրան անցագիր իջեցնել, եթե այդ մարդուն պետք է նա տեսներ խորհրդարանում, ով է այդ մարդը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Նաիրին երբեք իրեն տրված որևէ հարցի կոնկրետ չէր պատասխանում: Եթե ես նման հարց տայի՝ նա էլի կոնկրետ բան չէր ասի: Կասեր, որ մի քանի հոգու պիտի զանգի, ուղղում եմ՝ տեսնի:

գ.թ.54.

Նա խորհրդարանում անուններով ավելի շատ մարդ էր ճանաչում, քան՝ ես: Բացի այդ՝ եռօրյայի ընթացքում պատգամավորները հիմնականում լինում են դահլիճում և դժվար է նրանցից որևէ մեկին իր առանձնասենյակում գտնելը: Ես, իհարկե, կարող էի ասել՝ դիմիր նրան, ում մոտ որ ուզում ես գալ, բայց այդ ժամանակ կստացվեր, որ ես չեմ ուզում նրա խնդրանքը կատարել:

ՀԱՐՑ – Կոնկրետ ինչ նպատակով էր նա եկել 25.10.99 թ.-ին ԱԺ, և ընդհանրապես ինչու էր նա գալիս ԱԺ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Ամսի 25-ի համար, ինչպես նշեցի, նա ասաց, որ մարդ պետք է տեսնի, կոնկրետ ում՝ չեմ հարցրել, ինքն էլ չի ասել, իսկ ընդհանրապես Նաիրին գալիս էր խորհրդարան, քանի որ սկսած 88 թվից նա եղել է ակտիվ քաղաքականության մեջ և իրեն առանց քաղաքականության, առանց քաղաքական դեմքերի հետ շփումների չէր պատկերացնում: Նրա համար նույնիսկ ամենակենցաղային խոսակցությունն էլ քաղաքական նշանակություն ուներ: 1998-ի վերջերին, երբ գալիս էր խորհրդարան, կար երկու պատճառ: Առաջինը, որ պատրաստում էր «Ազատ բեմ» հաղորդաշարը, որը քաղաքական բնույթի էր և առնչվում էր հայոց ցեղասպանության և պահանջատիրության հետ և երկրորդըª սպասվում էր երկրապահների համագումար, ինչով նա շատ էր հետաքրքրվում: Այն ժամանակ նրա խնդրանքով ես իրեն և Հովակիմ Հովակիմյանին ծանոթացրեցի Ռազմիկ Մարտիրոսյանի, Սմբատ Այվազյանի և Անդրանիկ Մարգարյանի հետ: Այդ հանդիպումը, եթե չեմ սխալվում 1999-ի հունվարին կամ փետրվարի սկզբին էր: Սմբատ Այվազյանն ու Անդրանիկ Մարգարյանը այն-

գ.թ.54. հ. երես

քան էլ չհետաքրքրվեցին Նաիրիի ասածներով, Ռազմիկ Մարտիրոսյանը, որն ավելի մեղմ մարդ է, ստիպված լսում էր նրան: Ընդհանրապես, նոր մարդկանց հետ շփվելիս, Նաիրին մոռանում էր, որ նախ իրենք նոր են ծանոթացել և երկրորդը, որ դիմացինները բավականին մեծ քաղաքական կշիռ ունեցող մարդիկ են և խոսում էր ինչպես հավասարը հավասարի հետ: Ես երբեք որևէ պատգամավորի անունով չեմ դիմել, չնայած նրանք բոլորն էլ ինձ շատ լավ էին վերաբերվում, իսկ Նաիրին անմիջապես անցնում էր «դու»-ի: Այդ անգամ էլ նույն ձևով իրեն պահեց և կարծում եմ, որ դա նրանց դուր չեկավ: Այդ նույն ժամանակ, եթե չեմ սխալվում, նա արդեն սկսել էր բանակցությունները Մոսկվայի թուրքական դեսպանության հետª Թուրքիա մեկնելու և նկարահանումներ կատարելու վերաբերյալ և այնպես ստացվեց, որ երկրապահների և հանրապետականների I համագումարին նա չմասնակցեց: Հաստատ չեմ հիշում, պատճառը Թուրքիա մեկնե՞լն էր, թե այլ պատճառ կար, որ նա չմասնակցեր համագումարին, բայց դրանից հետո նրա հետաքրքրությունը երկրապահների նկատմամբ մարեց:

Հաճախ է եղել, որ ես եմ նրան առաջարկել գալ խորհրդարան, իսկ նա չի եկել: Օրինակ՝ նոր խորհրդարանի ղեկավարության ընտրության ժամանակ, ինչն, իմ կարծիքով, հետաքրքիր էր: Մի քանի անգամ եղել է, որ իմ խնդրանքով անցաթուղթ են իջեցրել, բայց Նաիրիին խորհրդարանում չեմ տեսել և չգիտեմ, նա եկել է, թե՝ ոչ: Մի քանի անգամ էլ ես չեմ խնդրել անցաթուղթ իջեցնել, բայց Նաիրիին տեսել եմ խորհրդարանում, այսինքն, նա ուրիշի միջոցով է մտել ԱԺ, ինչը զարմանալի չէր, քանի որ ԱԺ-ում նա շատ-շատերին էր ճանաչում:

ՀԱՐՑ – Եղել են դեպքեր, որ Ն. Հունանյանը մտնի ԱԺ առանց անցագրի:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Չեմ կարող ասել:

գ.թ.55.

ՀԱՐՑ – 26.10.99 թ.-ին Ն. Հունանյանի հետ հեռախոսազրույց ունեցել եք, կամ նրան հանդիպել եք:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Հաստատ չեմ հանդիպել, իսկ հեռախոսով համարյա 100 % հիշում եմ, որ չեմ խոսել:

ՀԱՐՑ – 27.10.99 թ.-ին Ն. Հունանյանի հետ հեռախոսազրույց ունեցել եք թե ոչ, եթե այո ապա ինչ հանգամանքներում է դա եղել և ինչ թեմայով եք զրուցել:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – 27.10.99 թ.-ին, ես առավոտից խորհրդարանում էի և կատարում էի իմ աշխատանքային պարտականությունները: 15.45-ին (գուցե մի քանի րոպե տարբերությամբ) դուրս եմ եկել խորհրդարանից: Դրանից առաջ Նաիրին ինձ զանգեց: Դա կամ 14.45-ին էր, կամ 15.45, հիշում եմ, որ նայեցի ժամացույցին: Հարցրեցª ինչ եմ անում, ասացի, որ պատրաստվում եմ դուրս գալ: Մեր հեռախոսազրույցը տևել է մոտ 7-10 րոպե: Թեմայի մասին նախորդ ցուցմունքում արդեն նշել եմ: Այդ օրը մինչև դեպքերը նրա հետ այլևս հեռախոսով չեմ խոսել:

ՀԱՐՑ – Ով է ներկա եղել Ձեր հեռախոսազրույցի ժամանակ, ինչ հեռախոսով էր ձեզ հետ կապնվել Ն. Հունանյանը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Ոչ ոք ներկա չի եղել, խոսելու ժամանակ ես գտնվել եմ միջանցքում: Անմիջապես կողքիս ոչ ոք չկար: Մեր հեռախոսազրույցը ոչ ոք չի լսել: Նաիրին զանգահարել էր իմ բջջային հեռախոսի վրա (համարը 409480):

ՀԱՐՑ – Դուք նշեցիք, որ մոտավորապես ժամը 15.45-ին դուրս եք եկել ԱԺ-ից, դրանից հետո ուր եք գնացել:

գ.թ.55. հ. երես

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Գնացել եմ տուն՝ 49 համարի երթուղային տաքսիով: Տուն հասել եմ մոտավորապես 16.20-16.30-ին:Տանը տղաս քնած էր և զոքանչս էր (Մարգո)պ Կինս՝ Հասմիկ Նազարյանը, աշխատանքի էր, որտեղից նա սովորաբար վերադառնում է ժամը 17-ի սահմաններում: Մտել եմ տուն և մոտ 5-10 րոպե հետո պառկել եմ քնելու, քանի որ գիշերը աշխատանքի էի: Արթնացել եմ մոտավորապես ժամը 18-ին, երբ մեր տան քաղաքային հեռախոսահամարով զանգահարեց իմ ընկեր Վահան Մանուկյանը, որը դրանից առաջ փորձել էր ինձ հետ կապվել բջջային հեռախոսով, բայց չէր կարողացել, քանի որ քնելուց առաջ ես հեռախոսի ձայնն իջեցրել էի: Քաղաքային հեռախոսազանգին կինս էր պատասխանել, որին Վահանը խնդրել էր ինձ շտապ արթնացնել: Ես հեռախոսը վերցրեցի, Վահանը հարցրեց. «Ի՞նչ տեղեկություն ունես»: Հարցրեցի. «Ինչի՝ մասին»: Ասաց. «Ի՞նչ է, դու ընդհանրապես ոչինչ չգիտե՞ս: ԱԺ-ն գրավել են»: Հարցրեցի. «Ո՞վ»: Ասաց. «Դեռ ոչինչ չգիտենք»: Ես անմիջապես զանգեցի «Հայլուրի» տնօրեն Արմեն Արզումանյանին: Հարցրեցի՝ Արմեն, ի՞նչ է պատահել, ասաց. «Դու ո՞ւր ես»: Ասացի՝ տանը: Ասաց. «Քեզ էինք փնտրում»: Հարցրեցի. «Ի՞նչ է պատահել, ո՞վ է մտել Աժ»: Ասաց՝ չգիտեմ, ասում են Նաիրի Հունանյանն ու հեռախոսը անջատեց: Հետագա գործողություններիս մասին նշել եմ իմ նախորդ ցուցմունքներում:

ՀԱՐՑ – Ում է պատկանում 409470 բբջային հեռախոսը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Իմ բանակային ընկեր, իսկ հիմա նաևª գործընկեր Սուրեն Սահակյանին:

ՀԱՐՑ – 27.10.99 թ.-ին Դուք նրան հանդիպել եք կամ նրա հետ հեռախոսազրույց ունեցել եք թե ոչ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Այդ ժամանակ մենք մի հաղորդում էինք պատրաստում հողային օրենսգրքի մասին: Հաղորդման համար հարկավոր էր ձայն գրել, քանի որ նույն օրը երեկոյան ուզում էինք

գ.թ.56.

մոնտաժ անել: Ձայնը կարդում էինք ես և «Հայլուրի» աշխատակից Արմինե Անտիկյանը: Ես գիշերը «Հայլուր» պիտի վարեի, իսկ Սուրիկը պետք է գնար մոնտաժի: Խորհրդարանում աշխատում է «Հայլուրի» Betacam SP կամերան, որն անհրաժեշտ էր ձայն գրելու համար: Մեծ ընդմիջմանը ես խնդրեցի ԱԺ աշխատակազմի ղեկավար Տիգրան Բալայանի տեղակալ Գրիշային (ազգանունը չգիտեմ) Սուրիկի և Արմինեի անունով անցաթուղթ իջեցնել: Իրենք եկան, Անուշ Հարությունյանի սենյակում ձայնը գրեցինք և իրենք գնացին:

Սուրիկի հետ այդ օրը մի քանի անգամ հեռախոսով խոսել եմª նախ, որ ԱԺ գա, հետո «Ար»-ում պետք է մոնտաժի համար պայմանավորվեր, հետո զանգեցի իմանալու՝ մոնտաժ տալիս են, թե՞ ոչ: Եվ 18.00-ից հետո, երբ խոսեցի Արմեն Արզումանյանի հետ, զանգեցի Սուրիկին (նա մեքենա ունի) և խնդրեցի շտապ գալ իմ ետևից, որպեսզի վերևª ստուդիա, բարձրանանք:

ԱԺ-ում մեր ձայն գրելը տևել է ամենաշատը 20 րոպե, որից հետո Սուրիկն ու Արմինեն գնացել են: Բայց ձայն գրելուց առաջ երևի մի քսան րոպե էլ սպասել են ինձ, քանի որ մի կարևոր գործի մասին զրուցում էի Անդրանիկ Մանուկյանի հետ:

Սուրիկը ԱԺ է եկել մոտավորապես 13.30-ին և գնացել է մոտավորապես 14.15: Դրանից հետո Սուրիկին կամ ես եմ զանգել կամ ինքն է զանգել մինչև Նաիրի հետ, այսինքնª 15.45 խոսելը: ԱԺ-ում գտնվելու ամբողջ ընթացքում Սուրիկն ու Արմինեն կամ նստած են եղել միջանցքում, որտեղ ինձ էին սպասում, կամ գտնվել են Անուշի սենյակում:

ԱԺ-ից դուրս գալուց հետո, այսինքնª մոտ 16.00-ից մինչև 18.20-18.30-ը նրա հետ չեմ խոսել:

ՀԱՐՑ – Ինչպիսի փոխհարաբերությունների մեջ են եղել միմյանց հետ Ա. Հարությունյանը և Ն. Հունանյանը:

գ.թ.56. հ. երես

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Վերջին 1-1,5 տարվա ընթացքում, իմ իմանալով, վատ: Նաիրին մի քանի անգամ դիմել էր Ալիկին՝ գործի ընդունվելու համար և, որքան ես գիտեմ, Ալիկը նրան ոչ մի կոնկրետ խոստում չէր տվել: Մի անգամ Նաիրին գնացել էր Ալիկի մոտ, մի անգամ էլ պատահաբար փողոցումª կառավարության շենքի մոտ էին հանդիպել, իր ասելով Ալիկը խնդրել էր զանգել իրեն: Նաիրին մի քանի անգամ զանգել էր, բայց քարտուղարուհին չէր միացրել, իսկ բջջային հեռախոսին Ալիկը չէր պատասխանել, հետո էլ համարն էր փոխել: Նաիրին շատ վիրավորված էր Ալիկից: Ասում էրª ծտի ուղեղ ունի և առաջինը Ալիկին է կախելու:

ՀԱՐՑ – 27.10.99 թ.-ինª դեպքերից հետո, ինչ հանգամանքներում են հանդիպել Ն. Հունանյանը և Ա. Հարությունյանը ԱԺ-ում, ինչի մասին են խոսել, Դուք խոսակցությանը ներկա եղել եք թե ոչ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Նաիրին ու Ալիկը հանդիպել են ԱԺ դահլիճի միջանցքում: Նաիրին պնդում էր, որ ուզում է հանդիպել ՀՀ նախագահին կամ գոնե Ալիկին: Սկզբից ուզում էր, որ Ալիկը դահլիճ գա, ինչի մասին հեռախոսով նրան համոզում էր: Ասում էր. «Ալիկ, դու ինձ հարյուր տարի ճանաչում ես, կարո՞ղ է ես քեզ վրա ձեռք բարձրացնեմ, արի խոսենք»: Ալիկը երևի չէր համաձայնվում դահլիճ մտնել: Վերջապես, պայմանավորվեցին հանդիպել միջանցքում: Դա երևի կեսգիշերից հետո էր, բայց ժամը կոնկրետ չեմ հիշում: Մինչ հանդիպումը ԱԱ փոխնախարար Գ. Գրիգորյանը դուրս եկավ և խնդրեց հարակից միջանցքներն ազատել, որպեսզի ոչ մի զինվոր չլինի: Հետո եկավ Ալիկը: Նաիրին դուրս եկավ դահլիճից, դուռը բաց թողեց, իսկ դռան մեջ կանգնեց Գ. Գրիգորյանը: Ես խանգարեցի, ավելի ճիշտ՝ նստեցի աջ կողմի աստիճանների վրա: Նաիրին ու Ալիկը նստեցին միջանցքում դրված բազկաթոռներին: Մոտ 20 րոպե խոսեցին, թե ինչի մա-

գ.թ.57.

սին՝ ասել չեմ կարող, որովհետև իրենցից բավականին հեռու էի, իսկ իրենք ցածր էին խոսում: Մի անգամ միայն մոտեցա, հարցրեցի, թե ջուր ուզո՞ւմ են: Նաիրին ասացª այո, դահլիճից երկու շիշ «Ջերմուկ» բերեցի և նորից գնացի իմ տեղը: Մի 20 րոպեից Ալիկն ու Նաիրին վեր կացան, Ալիկը գնաց նախագահի մոտ, խոստանալով, որ կզանգի, իսկ Նաիրին մտավ դահլիճ: Ներսում գտնվող պատգամավորները խնդրեցին իրենց էլ տեղեկացնել գործի ընթացքի մասին: Նաիրին ասաց, որ ինքն իր պահանջները Ալիկին հայտնել է: Ալիկը դրանք պետք է նախագահին ներկայացնի և պատասխան տար:

ՀԱՐՑ – 25.10.99 թ.-ից առաջ երբ եք հանդիպել Ն. Հունանյանին և երբ եք նրա հետ հեռախոսազրույց ունեցել:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Իմ հիշելով, մեր վերջին հանդիպումը եղել է սեպտեմբերի 13-ին, երբ խորհրդարանում քննարկվում էր բյուջեի ճեղքվածքի հարցը: Նաիրին և Էդիկը եկել էին խորհրդարան: Դրանից հետո Նաիրին, որքան հիշում եմ չեմ տեսել և ոչ էլ հեռախոսով եմ խոսել:

ՀԱՐՑ – Դուք նշել եք, որ 27.10.99 թ.-ին Ն. Հունանյանի հետ խոսել եք մեկ անգամ Ձեր բջջային հեռախոսով ժամը 14.45-ից ժամը 15.45-ի սահմաններում մինչև դեպքը Դուք նրա հետ էլի խոսել եք հեռախոսով թե ոչ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Ոչ, չեմ խոսել: Խոսել եմ մեկ անգամ, ինչի մասին հայտնել եմ:

ՀԱՐՑ – Դուք նշել եք, որ այդ հեռախոսազրույցը տևել է

գ.թ.57. հ. երես

5-7 րոպե, այդ խոսակցությունից հետո Ձեր բջջային հեռախոսը Ձեզ մոտ է եղել մինչև ժ. 18-ը թե ոչ:

ՀԱՐՑ – Ըստ քր. գործում եղած տվյալների 27.10.99 թ.-ին Ն. Հունանյանի հետ Դուք խոսել եք ժ. 15.00-ին 5 րոպե, ինչ կասեք այս կապակցությամբ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Չեմ բացառում, քանի որ ինչպես ասացի, այդ հեռախոսազրույցի ժամանակը ստույգ չեմ հիշում:

ՀԱՐՑ – Ըստ քր. գործում եղած տվյալների 27.10.99 թ.-ին բացի վերը նշված հեռախոսազրույցից Ն. Հունանյանի հետ, Դուք խոսել եք նաև ժ. 16.32-ին 17 վայրկյան տևողությամբ և 16.34-ին 42 վրկ. տևողությամբ: Ձեզ է ներկայացվում այս կապակցությամբ ՙԱրմենտելից՚ վերցված ինֆորմացիան, ինչու, ինչ նպատակով եք թաքցնում այս հանգամանքը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Որևէ ինֆորմացիա թաքցնելու նպատակ չունեմ և չեմ թաքցնում: Պարզապես չեմ հիշում, որ Նաիրի Հունանյանը, բացի վերը նշված զանգի, էլի մեկ անգամ ինձ զանգած լինի:

ՀԱՐՑ – Դուք հարցաքննվել եք 28.10.99 թ.-ին

գ.թ.58.

դեպքի հաջորդ օրըª ինչու եք Դուք այդ օրն էլ թաքցրել Ն. Հունանյանի հետ Ձեր հեռախոսազրույցների մասին:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Ես իսկապես չեմ հիշում նման խոսակցության մասին բացարձակապես չեմ հիշում և չեմ կարողանում հասկանալ կամ բացատրել, թե դրանք ինչ խոսակցություններ են:

ՀԱՐՑ – Դուք ժխտում եք, որ այդ 2 հեռախոսազրույցները չեն եղել:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Դարձյալ կարող եմ միայն մեկ բան ասել. նման հեռախոսազրույցի մասին չեմ հիշում:

ՀԱՐՑ – Մինչև քնելը՝ 27.10.99 թ.-ին Դուք խոսել եք Ս. Սահակյանի հետ թե ոչ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Որքան հիշում եմ՝ ոչ:

ՀԱՐՑ – Դուք նշեցիք, որ Ս. Սահակյանի հետ 16.00-ից մինչև 18.20-ը ընկած ժամանակահատվածում չեք խոսել Ձեզ է ներկայացվում ՙԱրմենթելից՚ ստացված հաղորդագրությունը, որ Դուք ժ. 16.00-ից մինչև ժ. 18.00-ն 3 անգամ խոսել եք նրա հետ, ինչ կասեք այս կապակցությամբ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Հնարավոր է, չեմ կարող հաստատել և ժխտել: Ես Սուրիկի հետ օրվա մեջ շատ անգամ եմ հեռախոսով խոսում:

գ.թ.58. հ. երես

ՀԱՐՑ – Ձեր ցուցմունքներում Դուք նշել եք, որ Ն. Հունանյանին տեսել եք 13.09.99 թ.-ին ԱԺ-ում, բյուջեի ճեղքվածքի քննարկման օրը և դրանից հետո մինչև 25.10.99 թ.-ը նրան չեք տեսել և նրա հետ նույնիսկ հեռախոսով չեք խոսել, Ձեզ է ներկայացվում «Արմենթելի» հաղորդագրությունը, որ Դուք 13.10.99 թ.-ին ժ. 11.57-ին մոտ 6 ր. խոսել եք նրա հետ ինչ կասեք այս կապակցությամբ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Հնարավոր է, չեմ բացառում, պարզապես չեմ հիշում:

Ցուցմունքս գրված է իմ ձեռքով, ճիշտ է:
ՏԻԳՐԱՆ ՆԱԶԱՐՅԱՆ

հ. 13
գ.թ. 133-135 ՆԱԶԱՐՅԱՆ ՏԻԳՐԱՆ ԷԴԳԱՐԻ
26.01.2000
Քննիչ՝ Հ.Այվազյան
18.35-20.00 /լր. հ. 12 գ.թ. 101-103, հ. 13 գ.թ.30-31, 53-58/

գ.թ.133.

ՀԱՐՑ – Ըստ քր. գործի տվյալների Դուք 27.10.99 թ.-ին ժամը 20-ի սահմաններում գնացել եք ԱԺ շենք, որից հետո մտել եք նիստերի դահլիճ և նիստերի

գ.թ.133. հ. երես

դահլիճից դուրս եք եկել 28.10.99 թ.-ին ժամը 11- սահմաններում, ահաբեկիչների կողմից զենքերը հանձնելուց հետո, այս ժամանակահատվածում կարող եք ասել դրսից ովքեր են զանգահարել նիստերի դահլիճ, որ հեռախոսահամարներով, ովքեր են հիմնականում պատասխանել հեռախոսազանգերին և ում հետ է խոսել Նաիրի Հունանյանը:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Իրոք, հոկտեմբերի 27-ի ժամը մոտավորապես 20-ից մինչև հոկտեմբերի 28-ի 11.30-ի սահմանները գտնվել եմ ԱԺ շենքում, իսկ հոկտեմբերի 27-ի մոտավորապես ժամը 22-ից՝ նիստերի դահլիճում: Ավելի ստույգ ժամերը գուցե կարողանա ասել ԱԱՆ նախարարի տեղակալ Գոռ Հակոբյանը կամ մյուս տեղակալ Գրիգոր Գրիգորյանը: Ինձ մոտ էր բջջային հեռախոս, որը լիցքաթափվեց մոտավորապես ժամը 24-ին: Հստակ ժամը գուցե կինս հիշի, քանի որ զանգեցի տուն, ասացի, որ անհրաժեշտության դեպքում կարող են զանգահարել դահլիճի հեռախոսահամարով, որը հիմա չեմ հիշում: Իսկ մինչև լիցքաթափվելը ինձ զանգել են Վահան Մանուկյանը՝ ԱԱՆ-ից, որը հարցնում էր, թե ինչպես եմ, ես էլ ասացիª լավ չեմ, եթե կարող ես՝ արի (դեռ դահլիճ չէի մտել): Խոստացավ փորձել: Հետո զանգել է իմ ուսանողական ընկերուհիներից մեկը, որն ուզում էր նորություններ իմանալ, ես էլ ասացի՝ հիմա ժամանակ չունեմ խոսելու, հետո կզանգես: Հնարավոր է, որ կինս զանգած լինի, չեմ հիշում: Այս բոլոր զանգերը եղել են մինչև իմ դահլիճ մտնելը: Մինչև ներս մտնելը վերցրեցի Ալիկ Հարությունյանի հեռախոսահամարը, իմն էլ նրան թելադրեցի՝ խնդրելով, որ իմ զանգերին անպայման պատասխանի: Ապա մտա դահլիճ:

Ինչպես արդեն հայտնել եմ, Կարեն Հունանյանը նստած էր քարտուղարության տեղում, ապակու ետևը, իսկ դիմացը նստած էր Անդրանիկ Մարգարյանը. բավականին երկար ժամանակ քաղա-

գ.թ.134.

քային հեռախոսին նա էր պատասխանում: Ես առաջին անգամ պատասխանեցի, որ ՙԱ1+՚-ից Վիկտորիա Աբրահամյանը զանգեց և խնդրեց Նաիրիին: Ես հարցրեցի՝ «Վիկա, ձայնս չճանաչեցի՞ր»: Պատասխանեց՝ ոչ: Անունս ասացի, հետո պարզվեց, որ այդ ամենը ուղիղ եթերում է եղել: Սա նշում եմ, որպեսզի հնարավոր լինի ստույգ ժամը պարզել: Այդ զանգից հետո ինձ զանգեց Տիգրան Նաղդալյանն ու ասաց, որ այլևս նման դեպքերում լսափողը Նաիրիին չտամ, ինչը բավականին դժվար էր, քանի որ Կարենն ուշադիր լսում էր, թե ում հետ ինչ ես±±± խոսում: Ավելի ուշ զանգեցին «Ֆրանսպրեսսից», բայց լսափողը Նաիրիին չտվեցի, քանի որ ինքը հեռու էր, Կարենն էլ Մարգարյանի հետ զրուցում էր: Մի զանգ էլ Ռուսաստանի հեռուստատեսություններից մեկից եղավ, բայց չեմ հիշում՝ միջքաղաքային էր, թե տեղական: Ռուսների հետ Նաիրին բավականին երկար խոսեց:

Դահլիճում գտնվողների հիմնական մասը բջջային հեռախոսներ ունեինª 2 հեռախոս կար Աղվան Վարդանյանի մոտ (հետագայում խոսում էի նրանով, որը բացովի կափարիչ ուներ և բավականին մեծ էր), Տիգրան Թորոսյանի, Դավիթ Հարությունյանի, Շահեն Կարամանուկյանի, Վրեժի (ազգանունը չգիտեմ) կամ իր մոտ ընկերներից ինչ-որ մեկի մոտ, քանի որ ավելի ուշ զանգեցին, ծխախոտ և ուտելիք խնդրեցին: Սեյրան Ավագյանը հեռախոս ունի, բայց այդ օրը ձեռքին չեմ տեսել, Սմբատ Այվազյանի և Ռազմիկ Մարտիրոսյանի մոտ հեռախոս ընդհանրապես չկար, Ռուբեն Գևորգյանն ուներ, բայց թողել էր իր առանձնասենյակում (Նաիրին չթողեց, որ գնամ բերելու): Մի քանի հեռախոսներ հենց այնպես դրված էին սեղաններին, մեկ-երկու անգամ դրանցով եմ զանգել: Հեռախոս կար Հայկ Բաբուխանյանի մոտ, բայց նա շատ քիչ մնաց դահլիճում: Իմ հեռախոսը լուսաբացի մոտ միացավ, կնոջս հետ մի քանի բառ խոսեցի ու դարձյալ անջատվեց:

Չեմ հիշում, որ Նաիրիին Ալիկից բացի որևէ մեկը զանգած լինի, չնայած ես երեք անգամ դահլիճից դուրս եմ եկել և հնարավոր է, որ այդ ընթացքում զանգեին: Նաիրին ինքը

գ.թ.135.

մի քանի անգամ զանգեց, բայց թե ումª չգիտեմ, քանի որ քայլելով էր խոսում: Իմ ներկայությամբ խոսել է Ալիկի հետ, որին համոզում էր գալ դահլիճ (հնարավոր է, որ իմ հեռախոսով լիներ այդ խոսակցությունը, քանի որ իմ ներս մտնելուց հետո մեկ ժամ անց առաջին անգամ խոսք գնաց հանձնվելու պայմանների մասին): Իմ դահլիճ մտնելուց ոչ շատ հետո Դերենիկը զանգեց ինչ-որ կնոջ և ասաց, որ ինքը չեմ հիշում, թե ում հետ չի կարողանում կապվել և հայտնեց, որ ինքը ԱԺ-ն գրաված խմբի մեջ է: Կարենը, որքան հիշում եմ ոչ ոքի չի զանգել: Նույնը և Էդիկը, որին ասում էի՝ գոնե տուն զանգիր, ձերոնք մեղք են, բայց չզանգեց:

ՀԱՐՑ – Որևէ մեկը ՀԱՀ աշխատակիցներից զանգահարել է նիստերի դահլիճ և խոսել են Ն. Հունանյանի կամ որևէ մեկի հետ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Իմ ներկայությամբ ոչ: Քաղաքային հեռախոսով ես եմ զանգել ՀԱՀ գործադիր տնօրեն Տ. Նաղդալյանին՝ դահլիճի քաղաքային հեռախոսի համարը հայտնելու համար: Մի անգամ (գուցեª երկու) նա է զանգել: Մեկ զանգը հաստատ հիշում եմª կապված «Ա1+»-ի հետ: Իմ ներկայությամբ Նաիրին նրա հետ չի խոսել: Ավելին, երբ իրենք զենքերը հանձնում էին, մոտեցավ ինձ ու ասաց. «Տիկոյին ասա, ինչ եղել-եղել է, թող ինքը մարդ լինի»: Նկատի ուներ իրենց դատավարության լուսաբանումը ՀԱՀ-ով:

ՀԱՐՑ – Այդ ժամանակահատվածում կարող եք ասել թե մոտավորապես քանի անգամ են իրար հետ խոսել Ն. Հունանյանը և Ա. Հարությունյանը:

գ.թ.135. հ. երես

Որքան հիշում եմ երեք անգամ: Առաջին անգամ ես կողքն էի, իմ հեռախոսով էր խոսում, բավականին ցածր ձայնով էր խոսում: Համենայն դեպս մի երեք մետր հեռու նստած Անդրանիկ Մարգարյանը նրան չէր լսի: Համոզում էր, որ հանդիպեն, խնդրում էր դահլիճ գալ: Որքան հասկացա, ինքը վախենում էր միջանցք դուրս գալ: Ալիկը երևի չէր համաձայնվում, որովհետև ահագին երկար խոսեցին: Երբ հարցրիª ինչ պայմանավորվեցիք, ասաց, Ալիկը պիտի զանգի:

ՀԱՐՑ – Այսինքն Ն. Հունանյանը դիտավորյալ ցածր էր խոսում, որ Ա. Մարգարյանը չլսի խոսակցությունը այդպես է թե ոչ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Երևի, հաստատ ասել չեմ կարող:
Ցուցմունքս գրված է իմ ձեռքով, ճիշտ է, որի համար ստորագրում եմª

ՏԻԳՐԱՆ ՆԱԶԱՐՅԱՆ

հ.13
գ.թ. 145-146 ՆԱԶԱՐՅԱՆ ՏԻԳՐԱՆ ԷԴԳԱՐԻ
02.02.2000

Քննիչ՝ Հ.Այվազյան
17.00-17.50 /լր. հ.12 գ.թ. 101-103, հ. 13 գ.թ. 30-31, 53-58, 133-135/

գ.թ.145.

ՀԱՐՑ – 27.10.99 թ.-ին Ն. Հունանյանը ԱԺ-ից մինչև 28.10.99 թ.-ըª հանձնվելը հեռախոսազրույց ունեցել եք Տիգրան Նաղդալյանի հետ թե ոչ, եթե

գ.թ.145. հ. երես

այո, ապա ով է զանգահարել, որ հեռախոսահամարով:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Իմ ներկայությամբ՝ ոչ: Մինչ իմ դահլիճ մտնելը Տիգրանը խոսել է Աղվան Վարդանյանի հետ: Խոսակցության ձայնագրությունը Ինտերնետում կա (www.armtv): Վերջերս Տիգրանի հետ զրույցի ժամանակ իմացա, որ նա հեռախոսով խոսել է նաև կարծեմ Անդրանիկ Մարգարյանի հետ (ինքն ասաց, բայց ես հաստատ չեմ հիշում, թե հատկապես ում հետ):

ՀԱՐՑ – Ն. Հունանյանը կամ մյուս ահաբեկիչները Ձեզնից կամ որևէ մեկից պահանջել են կապնվել Տիգրան Նաղդալյանի հետ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ -Ոչ, նման պահանջ ոչ Նաիրի Հունանյանի կամ մյուս ահաբեկիչների կողմից ինձ չի եղել: Առավել ուշ, մոտ ժամը ութին (28.10.99) մի քանի պատգամավորներ, օրինակ՝ Լեոնիդ Հակոբյանը, ինձնից պահանջում էին կապվել Տիգրան Նաղդալյանի հետ՝ իմանալու, թե երբ են եթեր հեռարձակելու Նաիրի Հունանյանի հայտարարությունը, քանի որ միայն դրանից հետո էին ահաբեկիչները հանձնվելու: Այդ էր պահանջում նաև Շահեն Կարամանուկյանը: Ընդհանրապես բոլորն էլ արդեն անհամբեր էին և սպասում էին այդ եթերին:

ՀԱՐՑ – ԱԺ նիստերի դահլիճից Դուք խոսել եք Տ. Նաղդալյանի հետ, նրան առաջարկել եք խոսել Ն. Հունանյանի հետ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ – Ես զանգեցի Տիգրանինª հայտնելու դահլիճի քաղաքային հեռախոսահամարը: Հարցրեց, թե վիճակն ինչպես է, ասացի, որ դեռևս ոչինչ պարզ չէ: Հարցրեցի՝ «կուչե՞ս հետը (Նաիրիի) խոսես»: Ասաց՝

գ.թ.146.

«ոչ, ի՞նչ ասեմ»: Երբ ես դեռ նոր էի պատրաստվում իջնել ստուդիայից, Տիգրանին առաջարկեցի միասին գնալ: Նա չուզեց, ասելով. ՙԻմ հասցեին ինչ ասես ասել է, ես ո±ւր գամ՚: Բանը նրանում է, որ ՊՏՍ-ի (բնագրումª ռուսերեն) նկարահանումը Տ. Նաղդալյանը կարող է իր առանձնասենյակում անմիջապես դիտել, այսինքնª նա ռեալ ժամանակում տեսել էր դահլիճում կատարվողը և լսել Նաիրիի խոսքերն իր մասինª ՙՏիկոյին ասեք եթերը չանջատի, թե չէ արունը կթափեմ՚ կամ մոտավորապես նման մի բան: Ինձ թվում է, Տիգրանը վախենում էր դահլիճ գալուց:

Ցուցմունքս գրված է իմ ձեռքով, ճիշտ է:
ՏԻԳՐԱՆ ՆԱԶԱՐՅԱՆ

հ. 13
գ.թ. 221-223 ՏԻԳՐԱՆ ԷԴԳԱՐԻ ՆԱԶԱՐՅԱՆ
03.04.2000

Քննիչ՝ Ջ. Ֆարխոյան
11.05-12.55 /լրացուցիչ, հ. 12 գ.թ. 101-103, հ. 13 գ.թ.30-31,
53-58, 133-135, 145-146/
գ.թ.221.

Ինձ առաջադրված բանավոր հարցերի շուրջ լրացուցիչ ցուցմունք եմ տալիս այն մասին, թե ինչպես մտա ԱԺ նիստերի դահլիճ:

Մոտավորապես ժամը 19-ին (երկար ժամանակ է անցել, այդ պատճառով հնարավոր է, որ սխալվեմ թվերի հարցում) հեռախոսով խոսեցի Վահան Մանուկյանի հետ: Հարցրեցի, թե ինչով կարող եմ օգնել: Ասաց՝ կարո»ղ ես միջնորդ լինել: Ասացիª անպայման պետք է փորձել, շտապ եկեք իմ ետևից (ես հեռուստատեսությունում էի): Եկան, իջանք ԱԱՆ-ի մոտ, այնտեղ մեքենան փոխեցինք և գնացինք ԱԺ: Մինչ դահլիճ մտնելը մոտ երկու ժամ ինձ հետ զրուցեցին Գոռ Հակոբյանը և Ալեքսան Հարությունյանը:

Գոռ Հակոբյանին հարցրեցի, թե ինչ պետք է անել, ասաց, որ հիմա ամենակարևորը պատանդներին ազատ արձակելն է: Հարցրեցի, թե դրա դիմաց ինչ

գ.թ.221. հ. երես

կարող եմ խոստանալ: Ասաց՝ «կյանք»:

Ապա Ալիկը զանգեց դահլիճ՝ Նաիրիին, ասաց, որ ես եկել եմ ԱԺ և հարցրեց, թե ինձ ներս կթողնե՞ն: Նաիրին խնդրեց, որ հեռախոսն ինձ փոխանցի: Հարցրեցի. «Նաիրի, կարո՞ղ եմ ներս գալ»: Ասաց. «Իհարկե, արի»: Դրանից հետո եկավ Գրիգորի Գարեգինովիչն ու ինձ ներս տարավ:

Երբ ներս մտա, Նաիրին նստած էր ամբիոնի մոտ, անկյունումª գետնին: Ձեռքով ինձ իր մոտ կանչեց, հարցրեց. «Դուրսն ինչ է կատարվում, ժողովուրդն ինչ ռեակցիա է տվել»: Ասացի. «Շատ վատ, քեզ ոչ ոք չի պաշտպանում՚: Մի պահ լռեց, հետո հարցրեց. ՙԻնչ ես կարծում, ինչ պետք է անել»: Ասացի. «Սկիզբը որ մտածել ես, բա վերջի մասին չե՞ս մտածե՞լ՚: Ասաց. «Ես կարծում էի, որ ժողովուրդն ինձ կպաշտպանի՚: Ասացի. «Ոչ, հույսդ կտրի»: Ասաց. «Ուրեմն, ի՞նչ անենք»: Ասացի. «Պետք է քո պահանջները ներկայացնես և հանձնվես, քանի որ եթե այստեղ էլի որևէ մեկին մի բան պատահի, արդեն ոչ մեկին չես կարող դա ներկայացնել որպես քաղաքական հարց, դա պարզապես մարդասպանություն կլինի»: Ինքն, ակնհայտորեն չէր սպասում, որ ես նման բան կառաջարկեմ: Մոտավորապես այդ խոսակցության ընթացքում խոսք գնաց ինքնաթիռ պահանջելու և Թուրքիա փախչելու մասին: Ես իրեն ասացի, որ թուրքական իշխանությունները իրեն հինգ րոպեում կհանձնեն: Ինքնաթիռի կամ ուղղաթիռի մասին, իմ ներկայությամբ այլևս խոսակցություն չի եղել:

Ալիկ Հարությունյանի հետ հանդիպման մասին Նաիրին խոսում էր ամենասկզբից: Ասում էր. «Ինչո՞ւ Ալիկը չի գալիս, հազար տարվա ծանոթներ ենք, հո իրեն չե՞մ ուտելու»: Դրանից ես եզրակացրեցի, որ նա մի քանի անգամ փորձել է Ալիկին համոզել, որ նա գա դահլիճ: Նախքան դահլիճ մտնելը, երբ զրուցում էի Ալիկի հետ, զգացի, որ նա վախեցած է, իսկ դահլիճում զգացի, որ Նաիրին էլ վախենում է դահլիճից դուրս գալ:

գ.թ.222.

Ավելի ուշ, Նաիրիի խնդրանքով ես զանգեցի Ալիկին, ասացի, որ Նաիրին ուզում է իր հետ խոսել և հեռախոսը փոխանցեցի Նաիրիին, իսկ ինքս ետ քաշվեցի, որ նրանց զրույցը չլսեմ, չնայած որ նաիրին շատ ցածր էր խոսում: Առաջին մի քանի բառերն այնուամենայնիվ լսեցի: Նա Ալիկին համոզում էր, որ հանդիպեն: Հիշում եմ նաև, որ Նաիրին ինձ խնդրեց խոսել եղբորª Կարենի հետ, բայց չեմ հիշումª Կարենի հետ խոսել եմ մինչև իմ՝ Ալիկի մոտ գնալը, թե դահլիճ վերադառնալուց հետո, բայց խոսակցություն Կարենի հետ եղել է: Կարենը մինչ այդ անշարժ նստած էր քարտուղարության տեղում և զրուցում էր Անդրանիկ Մարգարյանի հետ: Ես նրան կանչեցի ամբիոնի մոտ և ասացի, որ Նաիրին որոշել է հանձնվել: Կարենն ասաց մոտավորապես «Ի՞նչ հանձնվել»: Եվ տեղից վեր կացավ: Ես նրան ասացի. «Լսիր, թե ինչ եմ ասում: Եթե մեծ եղբայրդ լսում է, դու էլ լսիր՚: Եվ ասացի, որ նախագահը հրապարակավ երաշխավորում է նրանց անձնական անվտանգությունն ու բաց դատավարությունը: Կարենը լսեց, բայց ոչ մի կոնկրետ բան չասաց: Ավելի ուշ Նաիրին մոտենում էր Վռամին, Էդիկին և Դերոյին: Ամենայն հավանականությամբ, ուզում էր նաև նրանց տեղյակ պահել և նրանց համաձայնությունը ստանալ: Ամենայն հավանականությամբ, այդ խոսակցությունը եղել է Ալիկի հետ իմ հանդիպումից հետո:

Ձեր բանավոր հարցին պատասխանում եմ, որ դահլիճ մտնելուց հետո առաջին անգամ դահլիճից դուրս եմ եկել Ալիկ Հարությունյանին հանդիպելու համար: Պետք է հայտնեի, որ Նաիրի Հունանյանը ուզում է իր հետ հանդիպել և ստանայի Ալիկի պատասխանը: Ես Ալիկ Հարությունյանին ասացի, որ Նաիրին պահանջում է ուղիղ եթեր, հանդիպում ՀՀ նախագահի հետ և նրա երաշխիքները: Ալիկն ասաց, որ այդ ամենը ինքը կհաղորդի նախագահին և մտավ ԱԺ նախագահի առանձնասենյակը, իսկ ես վերադարձա դահլիճ:

գ.թ.222. հ. երես

Հաջորդ բանավոր հարցին պատասխանում եմ, որ դահլիճ մտնելուց հետո մինչև առաջին անգամ դուրս գալը դահլիճում մնացել եմ մոտավորապես երկու ժամ: Այդ ընթացքում Նաիրի Հունանյանն արդեն ինչ-որ չափով համակերպվել էր այն մտքի հետ, որ հնարավոր տարբերակներից մեկն էլ հանձնվելն է: Երբ ես դուրս եկա Ալիկ Հարությունյանին հանդիպելու համար, միջանցքում տեսա Վահան Հովհաննիսյանին, Տիգրան Բալայանին և էլի ինչ-որ մեկին (հիմա չեմ հիշում, թե ով էր) և ասացի, որ Նաիրին ուղիղ եթեր ստանալու և նախագահին հանդիպելու դեպքում հնարավոր է, որ հանձնվի: Վահան Հովհաննիսյանն ասաց. «Հնարավոր բան չի, դու հո երեխա չե՞ս»:

Երբ ես վերադարձա դահլիճ, բոլորը հարցրեցին. ՙՀը, ինչ եղավ՚: Ասացի, որ Ալիկը գնաց նախագահի հետ խորհրդակցելու: Դրանից հետո ես դահլիճից դուրս չեմ եկել մինչև Նաիրի Հունանյանի և Ալիկ Հարությունյանի հանդիպումը, ինչի մասին մանրամասն նշել եմ իմ նախորդ ցուցմունքներում: Այդ ընթացքում Նաիրի և դրսում գտնվողների միջև կապը պաշտպանում էր Գրիգորի Գարեգինովիչը:

Ցանկանում եմ նշել, որ Կարենի հետ իմ վերը նշված խոսակցությունն, ըստ տրամաբանության, տեղի է ունեցել մինչև իմª Ալիկի մոտ գնալը:

Ա. Հարությունյանի մոտից վերադառնալուց երևի երեք ժամ հետո միայն տեղի ունեցավ նրանց հանդիպումը: Այդ ընթացքում Նաիրիի հետ համարյա չեմ խոսել, համենայն դեպս էական ոչինչ չի եղել, որ հիշվեր:

Նաիրիի և Ալիկի հանդիպման ընթացքում ես և Գիրգորի Գարեգինովիչը եղել ենք միջանցքում, նաª դռների մեջ, եսª աստիճանների վրա նստած: Ես նրանց խոսակցությունը չեմ լսել:

Ցանկանում եմ նշել, որ նախքան այդ հանդիպումը, տեսնելով, որ այն ձգձգվում, Նաիրիից թույլտվություն խնդրեցի դուրս գալ և հանդիպել Ալիկի հետ, պարզելու համար, թե նրանք ինչ են որոշել, որովհետև պատգամավորներն էլ արդեն նյարդայնանում էին:

գ.թ.223.

Զանգեցի Ալիկին և խնդրեցի, որ դուրս գա (ինքը ԱԺ նախագահի առանձնասենյակում էր նստում): Նա դուրս եկավ միջանցք, իրեն ասացի, որ պատգամավորներն ուզում են իմանալ, թե նախագահն ինչ է որոշում: Ալիկն ասաց, որ նախագահի հետ հանդիպումն իմաստ կունենա, երբ պարզ կլինի, թե ինչի մասին են զրուցելու: Որքան հիշում եմ, դրանից հետո Ալիկը կապվեց Գրիգորի Գարեգինովիչի հետ, որը եկավ և մենք երեքով գնացինք դեպի դահլիճ և այդ ժամանակ էլ կայացավ նրա և Նաիրի Հունանյանի հանդիպումը:

Ալիկ Հարույթունյանի հետ հանդիպումից հետո ես ու Նաիրին մտանք դահլիճ և նա պատգամավորներին ասաց, որ պահանջները ներկայացրել է Ալիկին և նա դրանք քննարկելու է նախագահի հետ և պետք է սպասել նախագահի պատասխանին:

Դրանից հետո իմ և Նաիրիի միջև որևէ էական խոսակցություն չի եղել և Գրիգորի Գարեգինովիչն էր զբաղվում Նաիրիի և նախագահի հանդիպման հարցերով:

Ա. Հարությունյանի և Ն. Հունանյանի հանդիպումից մոտ մեկ ժամ հետո Գրիգորի Գարեգինովիչն ինձ ասաց, որ գնամ և դահլիճ ուղեկցեմ ՀՀ գլխավոր դատախազության քննիչներին, որպեսզի նրանք տեղազննություն կատարեն:

Այժմ ստույգ չեմ հիշում, քննիչների դահլիճում գտնվելու ժամանակ էր, թե նրանց դուրս գալուց հետո Նաիրին ինձ հարցրեց. «Մի՞թե այստեղից փախչելու ոչ մի հնար չկա»: Ասացի՝ ոչ, ամբողջ շենքը շրջապատված է:

Ա. Հարությունյանի հետ հանդիպման մասին ես Նաիրիին չեմ հարցրել, նա էլ չի ասել, թե ինչ հարցեր են քննարկել:

Ցուցմունքս գրեցի անձամբ, ճիշտ է, որի համար ստորագրում եմ