Պարոնյանի գրական խորը սրությունը․ ովքե՞ր են եղել գրողի մտերիմ ընկերները

19-րդ դարի կարևորագույն ներկայացուցիչներից մեկը՝ Հակոբ Պարոնյանը, հայ գրականության սարկաստիկ, հետաքրքիր և յուրահատուկ դեմքերից մեկն է։

Երեկ գրողի ծննդյան օրն էր։ Պարոնյանը հիշվում է մինչ օրս։ Գրողի ստեղծագործություններն այնպիսին են, որ անգամ դպրոցական ծրագրերում առկա ստեղծագործությունները ձևավորում են երեխաների համար ճիշտ արժեհամակարգ, դեռ փոքր տարիքից դաստիարակում են հանրության համար պիտանի անձնավորության։

ArmLur.am-ը ներկայացնում է գրողի կյանքից հետաքրքիր դեպքեր։

Հակոբ Պարոնյանը հայ նշանավոր գրողներից մտերիմ է եղել Հովհաննես Թումանյանի, Ալեքսանդր Շիրվանզադեի, Վահան Տերյանի և այլոց հետ։

Հակոբ Պարոնյանը և Ալեքսանդր Շիրվանզադեն շատ մտերիմ էին և երկուսն էլ արտահայտում էին համարյա նույն տեսակետները՝ հասարակության անարդարությունների և մշակույթի զարգացման վերաբերյալ։ Նրանք համատեղ աշխատել են նաև «Բանգյան» խմբակի շրջանակներում, որտեղ կիսվել են իրենց գրական և հասարակական հայացքներով։ Շիրվանզադեն, ով մեծ ազդեցություն ունեցավ հայ արձակի զարգացման վրա, հաճախ էր աջակցում Պարոնյանին, և նրանց միջև հարաբերությունները ստեղծագործական բարեկամություն էին։

Շիրվանզադեն ու Պարոնյանը միասին հաճախ էին մասնակցում համաժողովների ու գրական ակումբների քննարկումներին։ Մի անգամ, երբ նրանք նստած էին մի բարերարի տանը և քննարկում էին գրական նորություն, որոշ կտրուկ հայացքներ էին հայտնվում։ Շիրվանզադեն, ով սովորաբար հարգանքով էր մոտենում գրականության նրբություններին, Պարոնյանի դիտողությունները նկատելով՝ մի փոքր հուզվեց։ Նա փորձում էր մխիթարել Պարոնյանին՝ ասելով, որ թեև ծաղրն ու կատակերգությունը գրական ասպարեզում կարևոր են, բայց միաժամանակ պետք է պահպանել նաև պատմական ու սոցիալական խորը ակնարկները։

Այդ քննարկման ընթացքում Պարոնյանը, ինչպես սովորություն ուներ, սրացրել էր իրավիճակը, երբ խոսում էր հասարակական մոլորությունների ու անարդարությունների մասին։

«Հիմա, Ալեքսանդր, ես էլ քեզ եմ դիմում՝ գուցե այս ամենը մի քիչ խոշոր չափով անդրադառնա՝ իսկապես կարծես թե մենք բոլորս մեր ժամանակի շահագործվող ու խաբված մարդիկ ենք։ Ի վերջո, ո՞վ է մնում առանց սխալների», – ասում էր Պարոնյանը։

Շիրվանզադեն պատասխանեց մի համեստ ժպիտով՝ ըմբռնելով, որ Պարոնյանի սարկազմը և հակասական մոտեցումը հենց այդ նույն շեղումների ու «իրավունքների» վերանայման փորձ էր։

Ինչ վերաբերում է Պարոնյանի և Թումանյանի մտերմությանը, ապա Հակոբ Պարոնյանն ու Հովհաննես Թումանյանը, չնայած որ ունեցել են որոշ տարբերություններ իրենց գրական մոտեցումների մեջ, սերտ ու մտերիմ հարաբերություններ են ունեցել։ Թումանյանը, ով ճանաչում էր Պարոնյանի սուր լեզուն ու սարկազմը, հավանություն էր տալիս նրա աշխատություններին։ Նրանք միասին բազմաթիվ գրական քննարկումների ու հանդիպումների մասնակցել են և Թումանյանը մշտապես գնահատել է Պարոնյանի լեզվաբառարանական վարպետությունը։

Հովհաննես Թումանյանը, շատ գնահատելով Պարոնյանի ծաղրական վարպետությունը, մեկ անգամ հայտարարել էր, որ Պարոնյանի «Դիմակները» (ծաղրանկարային պատմվածքները) իր սիրելի ստեղծագործություններից են։ Նա ասում էր, որ Պարոնյանի աշխատանքները պետք է կարդալ ամեն մեկը մի քանի անգամ՝ նոր միայն հասկանալի կլինի դրանց տակ թաքնված խորությունը։

Թումանյանի համար Պարոնյանի ստեղծագործությունները մի տեսակ հասարակական անարդարությունների դիմակները բացելու միջոց էին և նա նկատում էր, որ դրանք, չնայած արտաքուստ ծիծաղելի ու աննշան թվացողը, իրականում շատ ավելի ուժեղ քննադատություններ էին պարունակում։

Թումանյանը, ով իր բնույթով չէր սիրում բացահայտ պայքարներ ու կտրուկ քննադատություններ, Պարոնյանին գրել է. «Անպատկառություն է այսքան բարձրաձայն կատակել, բայց միգուցե դու ճիշտ ես՝ և՛ ծիծաղում են, և՛ պետք է խոսել»։

Թումանյանը, չնայած Պարոնյանի կատակներին, մշտապես նշում էր, որ ստեղծագործողը պետք է անկեղծ լինի և իր խոսքերը ծածկված չթողնի։

Տերյան և Պարոնյան հարաբերությունները ևս հետաքրքիր են։

Տերյանը ու Պարոնյանը, մի քանի անգամ միասին այցելել են Երևան՝ մասնակցելու հասարակական ու գրական միջոցառումներին։ Նրանք բավականին լավ ընկերներ էին, և ըստ որոշ պատմությունների՝ երբ Տերյանը ժամանել է Երևան, Պարոնյանը նրան ցուցադրել է քաղաքի «լավագույն» հատվածները՝ ծաղրելով տեղական իշխանությունների ու «բարձր կարգի» հասարակական դեմքերի կենցաղը։

Մի անգամ, երբ նրանք անցնում էին Երևանի ամենահին փողոցներից մեկով, Պարոնյանը ասաց՝ «Երևանը այսքան գեղեցիկ ու նույնքան էլ՝ անբարեխիղճ, խորամանկ ու պոռնիկ քաղաք է»: Տերյանը, իր բնույթով ավելի զգայական և ռոմանտիկ, շատ չհամաձայնեց, բայց չկարողացավ չժպտալ Պարոնյանի սուր խոսքերի վրա։

Սուր հումորով դիպուկ իրականության մասին գրող Պարոնյանը նաև հետաքրքիր մտքերի տեր է։ ArmLur.am-ը ներկայացնում է գրողի հետաքրքիր մտքերից։

1․ Կար ժամանակ մը, ուր խավարը լուսո դեմ կը կռվեր, տգիտությունը գիտության դեմ, անցյալն ապառնիին դեմ, հրամայականը սահմանականին դեմ, միսը բանջարեղենի դեմ… իսկ հիմա անցան այն ժամանակները. անոնք անցյալ են, մենք` ապառնի, անոնք խավար են, մենք լույս… անոնք միս են, մենք բանջարեղեն, անոնք վարունգ են, մենք` խնձոր…

2․ Երիտասարդության մեջ սիրելու համար կապրինք, իսկ ծերության մեջ` ապրելու համար կըսիրենք:

3․ Շատ անգամ ոչինչ չասող խոսք մը նշանավոր մարդու մը բերնեն ելած ըլլալուն համար իբրև պատգամ կընդունվի, և շատ անգամ նշանավոր խոսք մը աննշան մեկե մը ըսված ըլլալուն համար կարևորության չառնվիր:

4․ Չկա մեկը, որ գիտություն վաճառող կատարյալ տգետի մը ըսե. «Բարեկամ, դուք բան մը չեք գիտեր, քանի մը բարեկամներեդ քանի մը խոսք սորված եք և զանոնք կը կրկնեք միշտ, դուք այդ ընկերության մեջ խոսք առնելու իրավունք չունիք, հրամեցեք սենյակեն դուրս»:

5․ Մեծ անվանց ներքև հաճախ պզտիկ բաներ կպահվին:

Աննա Սրապիոնյան