«Վիկիլիքսի» շնորհիվ հայ հանրության ուշադրությանը ներկայացվող սույն զեկուցագիրը հեղինակել է ՀՀ-ում ԱՄՆ նախկին արտակարգ եւ լիազոր դեսպան Ջոն Էվանսը: Թեեւ փաստաթուղթը կազմվել է 2006թ. փետրվարին, այն չի կորցրել իր նշանակությունը եւ վերաբերում է Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունների փոխհարաբերություններին:
Ամերիկացի դիվանգետը, քննարկելով այնժամ ԼՂՀ նախագահ Արկադի Ղուկասյանի պահվածքն ու ՀՀ իշխանությունների դիրքորոշումը նրա որոշ մեկնաբանությունների շուրջ, համոզված պնդում է, որ Քոչարյանը բացարձակապես իրեն է ենթարկել ԼՂ իշխանություններին եւ վերջիններս պաշտոնական Երեւանի որոշումների վրա մազաչափ ազդեցություն անգամ չունեն:
Այսպես, Էվանսը դիտարկում է ԼՂՀ նախագահ Արկադի Ղուկասյանի այն հայտարարությունը, որով կոչ էր արվում ՀՀ իշխանություններին դադարեցնել բանակցությունները Ադրբեջանի հետ՝ որպես նախապայման առաջադրելով ԼՂՀ ներկայացուցիչների մասնակցությունը: Դեսպանն արձանագրում է, որ ինչքան էլ այնժամ ԱԳ նախարար Վարդան Օսկանյանը շտապել էր սրբագրել Ա. Ղուկասյանի խոսքը, այն, Էվանսի տպավորությամբ, լիովին անակնկալ էր ՀՀ իշխանությունների համար: Դիվանագետը նկատում է՝ Ղուկասյանն ու նրա շրջապատը վստահ են, որ ժամանակն աշխատում է իրենց օգտին, եւ թվում է՝ կրկին պատրաստակամ են տապալելու հայ-ադրբեջանական հնարավոր համաձայնությունը:
Հատկանշական է, որ ԼՂՀ-ն բանակցային ֆորմատից դուրս թողնելով՝ Ռոբերտ Քոչարյանը կատարեց հայկական կողմի ամենամեծ սխալը, որը ցայսօր շտկել չի հաջողվում: Ցավոք սրտի, ԼՂՀ իշխանություններն էլ այդ հարցում վճռական չեն եւ մինչ օրս լրջորեն չեն բարձրաձայնել բանակցային սեղանի շուրջ իրենց տեղն ունենալու պահանջը: Նման իրավիճակում ԼՂՀ դիրքերը ակնհայտորեն թույլ են, եւ սպասվելիք հանգուցալուծումը պարզապես չի կարող դրական լինել Ղարաբաղի համար այնքան ժամանակ, քանի դեռ դրան հասնելու գործում Ղարաբաղը ուղղակի մասնակցություն չունի:
Անդրադառնալով Ղուկասյանի հայտարարություններին՝ դիվանագետը ծանուցում է վերջինիս համոզվածությունը, որ հրաժարվելով ԼՂ հետ անմիջական բանակցութուններից՝ պաշտոնական Բաքուն դրանք վերածել է քարոզչական արշավի։ Ըստ այդմ, միայն ԼՂ-ի հետ անմիջական քննարկման պարագայում է հնարավոր հավատալ, որ Ադրբեջանն իսկապես հետաքրքրված է հակամարտության լուծման հնարավորություններ գտնելու հարցում: Զեկուցագրում մեջբերված է Ղուկասյանի պնդումը, ըստ որի՝ «Հայաստանի իշանությունները պիտի ընտրություն կատարեն՝ կա՛մ շարունակել բանակցությունները, հույսով, որ կգտնվի բոլոր կողմերին քչից-շատից բավարարող լուծում, կա՛մ հրաժարվեն դրանցից, մինչեւ Ադրբեջանը չհասկանա, որ անհնար է հասնել կոնֆլիկտի լուծմանն առանց Ղարաբաղի»:
Նկատելի է, որ Ղուկասյանը շրջանցում է իրական փաստերը՝ մոռանալով, որ Ադրբեջանը մինչեւ 1998 թվականը այնքան էլ դեմ չէր ԼՂ-ի հետ բանակցելուն: Անշուշտ, Հայաստանում պալատական հեղաշրջումից հետո, ստանալով իրեն լիովին ձեռնտու բանակցային պայմաններ, Ադրբեջանը կոշտ դիրքորոշում որդեգրեց ԼՂՀ իշխանությունների ներգրավվածության հարցում, ինչը լիովին բնական էր ու տեղավորվում էր Ադրբեջանի պետական շահերի շրջանակում: Այդ Հայաստանի իշխանությո՛ւնն էր պարտավոր ճկուն կեցվածք որդեգրել եւ անարգել իշխանավարության թույլտվության դիմաց պետական շահերը մանրադրամի չվերածել:
Դեսպան Էվանսը հայտնում է, որ Վարդան Օսկանյանը շտապել էր հղկել Ղուկասյանի կարծիքը եւ մեղադրել լրագրողներին՝ հայտարարությունը սխալ հասկանալու համար։ Օսկանյանը նշել էր, թե համընդհանուր կոնսենսուս կա, այդ թվում՝ Ադրբեջանի կողմից, որ եթե հիմնարար սկզբունքների շուրջ համաձայնություն կայացվի, եւ աշխատանքը սկսվի պայմանագրի մանրամասների շուրջ, ԼՂ-ն միանալու է բանակցություններին: 2008թ. Մայնդորֆյան հռչակագրի ներքո դրված ստորագրություններով Հայաստանի, Ադրբեջանի եւ ՌԴ նախագահները պայմանավորվել էին որպես ելակետ վերցնել 2007թ-ին մշակված Մադրիդյան սկզբունքները:
Ավելին՝ նույնիսկ անցյալ տարի Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքը ծավալուն ելույթ էր ունեցել հիմնարար սկզբունքների շուրջ, ինչը, ըստ էության, համաձայնության արժանացավ Հայաստանի ու Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից: Այսպիսով` հիմնարար սկզբունքները համաձայնեցված են, մինչդեռ ԼՂ-ն այդպես էլ չի դառնում բանակցությունների մասնակից: Արդյո՞ք սա ապացույց չէ այն բանի, որ ԼՂ հարցում ցայսօր տարվող բանակցություններում Հայաստանը գործնականում տանուլ է տալիս: Իսկ գուցե սա այն գի՞նն է, որ հարկավոր է վճարել սեփական իշխանությունը պահպանելու դիմաց: Ամփոփելով Էվանսը արձանագրում է, որ Ղուկասյանն իր հայտարարությամբ գծել է այն սահմանները, որոնցից այն կողմ չի անցնելու։
Ավելին՝ ամերիկյան կողմը համոզված է, որ «այդ մեկնաբանությունները Երեւանում որոշման կայացման վրա չեն կարող ազդել: Դրանք լոկ կարող են հանդես գալ իբրեւ մասնակի պատրվակ Քոչարյանի համար, եթե նա ցանկանա ձգձգել համաձայնությունը»: Դեսպանը համոված է, որ Ղուկասյանն ու իր Կառավարությունն ամբողջովին կախված են ՀՀ իշխանությունից, եւ Քոչարյանը կոնկրետ այս հարցում տիրում է բոլոր խաղաքարտերին:
Ահա, թե ինչպիսին է Քոչարյանի վարած քաղաքականության արդյունքը, երբ նույնիսկ օտարներն են լիովին հասկանում, որ ԼՂ-ի իշխանութուններից որեւէ բան կախված չէ, եւ ԼՂ հակամարտության լուծման հացում նրանց կողմից դիմադրություն չի լինելու: Սերժ Սարգսյանն, ըստ էության, էլ ավելի խճճվեց Արցախի իշխանությունների կարգավիճակի նվազեցման գործում, ուստի Էվանսի վերոնշյալ դիտարկումները կարելի է համարել լիովին այժմեական՝ փոփոխելով լոկ անունները:
Ն. Հովսեփյան
.gif)
