Թուրքիայում տեղի ունեցած հեղաշրջման փորձն իր վրա է բեւեռել ամբողջ աշխարհի ուշադրությունը: Հեղինակավոր պարբերականները չեն դադարում այդ մասին գրել, քննարկել ու վերլուծել: Իսկապես Թուրքիան կարեւոր երկիր է իր աշխարհաքաղաքական պոտենցիալով, որը վերջին տարիներին գնալով ավելի ուժեղ ներքին իշխանական ամրապնդում էր ստանում Էրդողանի օրոք:
Այդ մարդը Թուրքիան պառլամենտականից դարձրեց նախագահական, ինքը դարձավ նախագահ եւ էլ ավելի ամրացրեց սեփական իշխանությունը: Նա կարողացավ հաջողությամբ դուրս մղել Թուրքիայի պետական կառավարման ոլորտում երկար տարիներ արմատակալած զինվորականներին, որը հայտնի է «խորքային պետություն» անվամբ, եւ չեզոքացրեց գյուլենականներին, որոնք դրսից փորձում էին ազդեցություն ունենալ թուրքական ներքաղաքական կյանքի վրա: Այսինքն՝ ապահովագրելով իրեն դրսից ու ներսից՝ նա էլ ավելի ուժեղացրեց իր համակարգը, սկսեց իրեն զգալ միանձնյա լիդերի կարգավիճակում, որն էլ ազդեցություն ունեցավ արտաքին քաղաքական հարաբերությունների վրա: Այդ հարաբերություններում էլ Էրդողանն իրեն վստահ զգալով՝ փորձում էր ժամանակ առ ժամանակ սեփական քաղաքականությունն իրականացնել՝ մե՛րթ ԱՄՆ-ի, մե՛րթ ԵՄ-ի, մե՛րթ Ռուսաստանի վրա հենվելով:
Էրդողանի այդ գործողություններն էլ ավելի ուժեղացրին նրան արտաքին ճակատում, սակայն այդ ուժեղությունը ոչ թե նրա միջազգային հեղինակության կամ Թուրքիայի հզորացման հաշվին էր, այլ ներքին հարաբերություններում նրա իշխանության մեծացման, որն էլ իր դրսեւորումն էր ստանում Էրդողանի քաղաքական վարքի տեսքով, այսինքն՝ սա ոչ թե իրական ազդեցություն էր, այլ ինքնավստահություն: Ու այդ ինքնավստահությունն էլ երբեմն Թուրքիայի վրա թանկ էր նստում, քանի որ Էրդողանի պատճառով մեկ անգամ չէ, որ այդ երկիրը հայտնվել է հզորների հարվածների ներքո: Էրդողանն իր ներքին ապահովությամբ ստացած իշխանությամբ երբեմն ինքնավստահության չարաշահումներ էր թույլ տալիս ու ռադիկալ որոշումներ կայացնում, որի համար էլ ստանում համապատասխան հակահարված: Վերջին ամենաթարմ օրինակը Գերմանիայի Բունդեսթագի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացն էր: Էլ չենք խոսում ռուսական ինքնաթիռի խոցման մասին, որը մեծ դիվանագիտական սկանդալի պատճառ դարձավ ու լուրջ ճգնաժամի մեջ դրեց ռուս-թուրքական հարաբերությունները: Այս ամենը չէր կարող ներքին լուրջ դժգոհություններ չագրեգացնել, քանի որ երկրում Թուրքիայի նախագահը բոլորին զրկել էր իշխանական ռեսուրսներին նվազագույնս մոտենալու հնարավորությունից ու գնալով էլ ավելի էր ամրապնդվում՝ զգալով իրեն շատ ուժեղ ու անփոխարինելի, ում ոչինչ չի սպառնում: Ու եկավ այն պահը, երբ ռազմականները որոշեցին նրան հեռացնել իշխանությունից, ինչը, սակայն, չհաջողվեց: Հիմա Թուրքիայում մի շարք գործընթացներ տեղի կունենան, որոնք անմիջականորեն կրելու են այս փորձի հետեւանքները: Այս առումով առանձնացնենք երկու հակադիր սցենար.
1. նախ՝ նման դեպքերում ռեպրեսիվ իշխանությունները, որպես կանոն, սկսում են ավելի փակվել, մեկուսանալ, զգուշանալ, որն էլ ավելի է խորացնում ռեպրեսիաների հավանականությունը: Ինչու, որովհետեւ սկսելու են հեղափոխականների «որս», կասկածելու ու հետապնդելու են շատ մարդկանց, իշխանությանը վտանգ են տեսնելու ցանկացած գործողության կամ կասկածելի մարդու մեջ: Երկրորդ՝ ռեւանշիզմի արթնացում: Իրեն ուժեղ զգացող իշխանության վարքը միշտ հակվում է այլ իշխանության ու ուժերի մրցակցության բացառման, այն անհանդուրժող է դառնում իրեն ընդդիմացող ցանկացած ուժի նկատմամբ եւ հաշվեհարդար տեսնում ժողովրդից, երբ իր հանդեպ հեղաշրջման փորձեր են լինում՝ դրա մեջ տեսնելով ժողովրդական ընդվզման տարրեր:
2. Թեեւ ռեպրեսիվ իշխանության վարքը ռեպրեսիվ է, սակայն պետք է նշել, որ նման դեպքերում իշխանությունը երբեմն սկսում է ընկրկել: Հեղաշրջման փորձը կարող է ահազանգ լինել եւ իշխանությանը ստիպել լիբերալիզացվելու, եթե դրան հետեւում են մի շարք գործընթացներ, մասնավորապես, երբ հանրությունը սկսում է ինքնակազմակերպվել եւ առաջ քաշել պահանջներ: Դա հատկապես սկսում է դրական արդյունքներ տալ եւ ճնշել իշխանության ուժային գործելաոճը, երբ քաղաքացիների մոտ ձեւավորվում են ասոցիատիվ երեւույթներ, այսինքն՝ մարդիկ միավորվում են գաղափարներով, ստեղծում կազմակերպա-կառուցվածքային հիմքով շարժումներ:
Քանի որ Էրդողանը արդեն շատ հեռու էր գնացել, եւ քաղաքական դաշտը ամայացնելու փորձեր արել, ինչը հանրության մոտ առաջացրել էր շահերի հզոր ագրեգացիա, որն ամեն պահի կարող է պայթել, ապա նրա կողմից ռեպրեսիաների սրացման քայլերը կարող են կործանարար լինել: Իհարկե, նա սկզբում կփորձի ճնշել բոլորին, որպեսզի ցույց տա, թե ինքն ուժեղ է, սակայն, երբ հաջորդի երկրորդ ալիքը՝ հանրային ուժեղ ճնշումը, նրա համար դժվար կլինի գնալ դիկտատուրայի խստացման: Որպես կանոն, այս պարագայում իշխանությունը «բացվում» է ու գնում դիկտատուրայի թուլացման:
Արման Սահակյան
.gif)
