Լեմկինի ինստիտուտը հայտարարություն է հտարածել հոկտեմբերի 1-ին Արցախում ՄԱԿ-ի առաքելության վերաբերյալ, որում ասվում է
«Լեմկինի Ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտը հիասթափված է հոկտեմբերի 1-ին ՄԱԿ-ի առաքելության Արցախ (Լեռնային Ղարաբաղ) այցի արդյունքներից, որը տեղի ունեցավ այն բանից հետո, երբ Արցախի ողջ հայ բնակչությունն արդեն փախել էր Ադրբեջանի վերջին ներխուժումից հետո բռնի տեղահանման պատճառով։ Դժվար է հասկանալ, թե որն էր նման առաքելության նպատակը և ինչու Ադրբեջանի կողմից ներխուժման հետևանքով 9-ամսյա շրջափակման ընթացքում Ադրբեջանի կողմից ավելի մեծ ճնշում երբեք չի եղել՝ թույլ տալու առաքելությունը Արցախ: Լեմկինի ինստիտուտը կոչ է անում ՄԱԿ-ին պատրաստել պատշաճ առաքելություն Արցախի Հանրապետությունում, որը կներառի հակամարտությունից չեզոք երկրների միջազգային թիմի անդամներին՝ տեղում ներկա իրավիճակի մանրակրկիտ վերլուծություն իրականացնելու համար: Արցախում հայության իրավունքները ապահովելու համար ՄԱԿ-ը պետք է գործի պրոֆեսիոնալիզմով, անկողմնակալությամբ և ՄԱԿ-ի կանոնադրության մեջ ներկայացված արժեքներին նվիրվածությամբ։
Եթե ՄԱԿ-ը չի պատրաստվում լրջորեն վերաբերվել ցեղասպանությանը, ապա ավելի լավ կլինի ընդհանրապես առաքելություններ չուղարկեն ցեղասպանություն վերապրած շրջաններ:
Ըստ ՄԱԿ-ի՝ «առաքելությունը նպատակ ուներ գնահատել իրավիճակը տեղում և բացահայտել ինչպես մնացած մարդկանց, այնպես էլ տեղափոխվել պատրաստվող մարդկանց մարդասիրական կարիքները»: Չնայած առաքելության այս այցի բարդ նպատակին, գնահատումն ու արդյունքների մասին հայտարարությունը ավարտվեցին մեկ օրվա ընթացքում: Հարկ է նշել, որ սա ՄԱԿ-ի առաջին այցն էր տարածաշրջան վերջին 30 տարվա ընթացքում։
Մինչ այս այցը, Արցախում հայերի հետևողական քաղաքական անապահովության և տարածաշրջանի հայ բնակչությանը սպառնացող վտանգների վերաբերյալ մտահոգությունները մի քանի անգամ բարձրացվել էին ՄԱԿ-ի մարմիններում։ Գումարվել են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի երկու նիստ՝ արցախահայությանը սպառնացող շարունակական սպառնալիքների թեմայով: Երկու հանդիպումներում էլ Անվտանգության խորհրդի անդամ երկրների մեծամասնությունը դատապարտել է Ադրբեջանի գործողությունները՝ հայտարարելով, որ դրանք վտանգ են ներկայացնում տարածաշրջանի հայերի անվտանգության և բարեկեցության համար և հուսահատեցնում են տարածաշրջանում ցանկացած խաղաղարար ջանքեր։ Ի հավելումն այս դատապարտումների, Արդարադատության միջազգային դատարանը երկու առանձին առիթներով (2023 թվականի փետրվարի 22-ին և հուլիսի 6-ին) Ադրբեջանին պարտավորեցրել է վերաբացել Լաչինի միջանցքը՝ Արցախի Հանրապետությունը Հայաստանի հետ կապող մարդասիրական ճանապարհը։ Ադրբեջանի կողմից անտեսվել են բոլոր հայտարարությունները և ՄՔԴ հրամանները:
Լեմկինի ինստիտուտը 2022 թվականի դեկտեմբերին Լաչինի միջանցքի շրջափակման պահից ի վեր Ադրբեջանի համար մի քանի Կարմիր դրոշով ահազանգեր է հրապարակել, ինչպես նաև Ցեղասպանության մասին ահազանգ և SOS ահազանգեր, որոնք ցույց են տալիս Արցախում հայերի համար ցեղասպանության չափազանց բարձր ռիսկը։ Հաշվի առնելով ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչների հստակ իմացությունը Արցախում հայ բնակչությանը սպառնացող վտանգների մասին (ինչը ցույց տվեց թեմայի շուրջ Անվտանգության խորհրդի երկու նիստերի գումարումը)՝ մեզ համար շատ զարմանալի է, որ առաքելությունը այս տարածաշրջան այցելեց միայն ս.թ. ադրբեջանական հարձակումից և նախկին Հանրապետությունից ավելի քան 100,000 հայերի հեռացումից հետո։ Այն փաստը, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը սեպտեմբերի 30-ին 1 միլիոն դոլար է նվիրաբերել ՄԱԿ-ի Մարդկային բնակավայրերի ծրագրին` առաքելության Լեռնային Ղարաբաղ տեղակայումից ընդամենը մեկ օր առաջ, միայն ավելացնում է մեր մտահոգությունը առաքելության ազնվության և թափանցիկության վերաբերյալ:
Ուսումնասիրելով առաքելության գործողությունը և հայտարարությունը, մենք գտանք բազմաթիվ վիճելի կետեր: Նախ, առաքելությունը տարածաշրջան հասավ միայն հայերի արյունահեղության ու գաղթի ավարտից հետո, և այն տևեց ընդամենը մեկ օր։ Գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշի խոսնակ Ստեֆանի Դյուժարիկի ճեպազրույցում ասվեց, որ «նրանք բավական բան տեսան»։ Այնուամենայնիվ, ամբողջական շրջափակման համատեքստում, որին հաջորդում է ռազմական ներխուժումը և էթնիկ զտումները, միայն 24 ժամը, իհարկե, բավարար չէ տեղում իրավիճակը համարժեք գնահատելու համար: Երկրորդ՝ Արցախում մնացած հայերի թվի (50-ից 1000) մասին տեղեկատվությունը հակասում է Արցախի նախկին օմբուդսմեն Արտակ Բեգլարյանի տված թվերին, ով հայտնել է, որ այս պահին Արցախում 40-ից ավելի մարդ չի մնացել։ Եվ երրորդ, ինչ վերաբերում է բուն հայտարարության տեքստին, ՄԱԿ-ն այցելել է Ստեփանակերտ քաղաքի որոշ չճշտված հատվածներ, որտեղ «ոչ մի վնաս չի հասցվել քաղաքացիական հասարակական ենթակառուցվածքին, ներառյալ հիվանդանոցներին, դպրոցներին և բնակարաններին, մշակութային և կրոնական կառույցներին»: Այնուամենայնիվ, հաստատված լուսանկարչական ապացույցներ կան Ստեփանակերտ քաղաքում քաղաքացիական ենթակառուցվածքների ոչնչացման մասին, քանի որ այն ռմբակոծվել է Ադրբեջանի կողմից ռազմական հարձակման ժամանակ: Ի լրումն Ստեփանակերտի այս սահմանափակ մուտքի, թիմն այցելեց Աղդամ քաղաք, որը գտնվում էր Ադրբեջանի վերահսկողության տակ և հայերով բնակեցված չէ, հետևաբար օրակարգի համար կարևոր չէ, և Լաչինի միջանցք, որը ուսումնասիրվել էր այն բանից հետո, երբ ողջ բնակչությունը ստիպված էր փախչել: Հատկանշական է, որ ՄԱԿ-ի առաքելությանը չի հաջողվել ընդգրկել ՄԱԿ-ում հայկական առաքելության որևէ ներկայացուցիչ, և այն չի այցելել Սյունիքի մարզ՝ խոսելու հայ փախստականների հետ, ովքեր ստիպված են եղել լքել Արցախը։ Եզրափակիչ հայտարարությունը չափազանց անորոշ է և ոչ իրազեկող:
Այս ամենով հանդերձ՝ Լեմկինի ինստիտուտը առաքելության գործունեությունը համարում է անհաջող, քանի որ չի կարողացել ճշգրիտ ներկայացնել կամ գնահատել Արցախի Հանրապետությունում տիրող իրավիճակի իրականությունը։ Մենք խորապես հավատում ենք, որ «առաքելություն հանուն առաքելության» ձեռնարկելը և «հանուն հայտարարության հայտարարություն» անելը համարժեք պատասխաններ չեն այն իրավիճակներին, որոնք այնքան լուրջ և վտանգավոր են, որքան այն, ինչ տեղի է ունեցել Հարավային Կովկասում: Մենք կասկածի տակ ենք դնում այս առաքելության խոհեմությունն ու ամբողջականությունը: ՄԱԿ-ի առաքելության անորոշ գործառնական սկզբունքներն ու գնահատականները, որոնք զուրկ են որևէ կոնկրետ նպատակներից, մեթոդաբանությունից կամ առաջարկություններից, լուրջ վտանգ են ներկայացնում խաթարելու այն վստահությունը, որը միջազգային հանրությունը միասին վերապահում է Միավորված ազգերի կազմակերպության աշխատանքին:
Լեմկինի ինստիտուտը կոչ է անում ՄԱԿ-ին պատրաստել պատշաճ առաքելություն Արցախի Հանրապետությունում, որը կներառի հակամարտությունից չեզոք երկրների միջազգային թիմի անդամներին՝ տեղում ներկա իրավիճակի մանրակրկիտ վերլուծություն իրականացնելու համար: Այս իրողությունը, որը երեք տասնամյակ տեւած հակամարտության արդյունք է, մեկ օրում հնարավոր չէ գնահատել։ Արցախում հայության իրավունքները ապահովելու համար ՄԱԿ-ը պետք է գործի պրոֆեսիոնալիզմով, անկողմնակալությամբ և ՄԱԿ-ի կանոնադրության մեջ ներկայացված արժեքներին նվիրվածությամբ»։
.gif)
