ՖՈՏՈ. Հայերենը Աստծո հետ խոսելու միակ լեզուն է. 200 տարի առաջ այս օրը կյանքից հեռացել է լորդ Ջորջ Գորդոն Բայրոնը

«Եթե ուզում ես հպարտանալ, հպարտացիր իտալերեն։ Եթե ուզում ես հրամայել, հրամայիր գերմաներեն։ Եթե ուզում ես սեր խոստովանել, խոստովանիր ֆրանսերեն։ Եթե ուզում ես հայհոյել, հայհոյիր թուրքերեն։ Եթե ուզում ես Արեւելքը զգալ, կարդա պարսկերեն։ Իսկ եթե ուզում ես աղոթել, աղոթիր միմիայն հայերե՛ն, Միայն հայերե՛ն։ Հայերենը Աստծո հետ խոսելու Միակ լեզուն է»։

Բրիտանացի գրող եւ մեծ հայասեր լորդ Ջորջ Գորդոն Բայրոնը մահացել է 200 տարի առաջ այս օրը: 19-րդ դարի անգլիացի բանաստեղծը ռոմանտիզմի ամենաերեւելի ներկայացուցիչներից էր եւ Եվրոպայի մեծագույն գրողներից մեկը։ Նրա ամենաճանաչված աշխատանքներից է՝ մի շարք ինքնակենսագրական տարրեր պարունակող սկանդալային «Դոն Ժուան» պոեմը։

Բայրոնի մասին հիշատակումները հաճախ շփոթ են առաջացնում, քանի որ նա մի շարք անուններով է հայտնի: Հաճախ ստորագրել է որպես «Նոել-Բայրոն», «Ջորջ Գորդոն Նոել Բայրոն», « Գորդոն-Բայրոն» կամ «լորդ Բայրոն»:

Գրողը ծնվել է Նորմանդիայից Վիլհեմ Նվաճողի հետ Անգլիա եկած ընտանիքում, որոնց նախնիները Գասթինգի մոտ մարտից հետո պարգեւատրվել էին սաքսերից բռնագրավված հարուստ կալվածքներով։ Ընտանիքի անունը նախապես Բուրուն է եղել, որը հաճախ կարելի է հանդիպել միջնադարյան ասպետական տարեգրություններում, ինչի արդյունքում էլ ընտանիքի անունը վերափոխվել է Բայրոնի:

Ընտանիքը ավելի ազդեցիկ է դարձել հատկապես Հենրի 8-րդ օրոք, ով կաթոլիկական միաբանությունների լուծարման ժամանակ Բայրոնին «սըր Ջոն փոքր՝ մեծ մորուքով» (sir John the little with the Great Beard) մականունն է տալիս եւ Նյուսթեդյան աբբայության հարուստ կալվածքներ շնորհում Նոթինգեմյան կոմսությունում։ Տոհմը, սակայն, ընդհատվում է եւ ընտանեկան ազգանունն անցնում է բայրոններից մեկի ապօրինի որդուն միայն, որի ժառանգները հետագայում աչքի են ընկնում Ստյուարդների դինաստիային անվերապահ նվիրվածությամբ, ինչի համար էլ Չարլզ առաջինը այդ տոհմի ներկայացուցչին շնորհում է պերի կոչումով բարոն Ռոչդելի տիտղոս։

Բայրոնների տոհմի հայտնի ներկայացուցիչներից էր գրողի հայրը՝ նավապետ Ջոն Բայրոնը, ով առաջին կնոջ մահից հետո ամուսնանում է էսկվայր Ջորջ Գորդոնի միակ ժառանգորդուհու՝ Եկատերինա Գորդոնի հետ, որը սերում էր շոտլանդական Գորդոնների հայտնի տոհմից եւ երակներում հոսում էր շոտլանդական արքաների արյունը։ Հենց այդ երկրորդ ամուսնությունից էլ ծնվում է ապագա հանճարը։ Քանի որ նավապետը հավակնություն ուներ կնոջ հայրական կալվածքների նկատմամբ սկսում է կրել նաեւ Գորդոն ազգանունը եւ որդին հենց այդպես էլ գանցվում է Ջորջ Գորդոն- Բայրոն:

Հետագայում Նոել ազգանունը գրողի անվանն ավելանում է զոքանչի պահանջով, ինչի դիմաց նա Բայրոնին է կտակում ողջ կարողությունը:Ի ծնե ոտքի խնդիրներ ունեցող պատանին կյանքը սկսեց աղքատության մեջ, քանի որ հայրն ու մայրը գրեթե վատնել էին ընտանեկան ողջ ունեցվածքը: 1799 թվականից նա երկու տարի բնակվեց բժիշկ Գլենիի դպրոցում, որտեղ էլ ընթերցեց բժշկի ողջ գրադարանը եւ վերականգնվեց այնպես, որ սկսեց հանգիստ երկարաճիտ կոշիկներ կրել: Ապա Բայրոնը կրթությունը շարունակեց Հերոույում, որտեղ մեծ աճ գրանցեց: Նշենք, որ 1798 թվականին, երբ ընդամենը 10-ը տարեկան էր Բայրոնը ժառանգեց մահացած պապիկի տիտղոսը՝ դառնալով Պեր:

1813 թվականին Բայրոնն առաջարկություն է անում օրիորդ Աննա Իզաբելլա Միլբենկին՝ հարուստ բարոնետ Ռալֆ Միլբենկի դստերը, լորդ Ուէնթվորտի թոռնուհուն եւ ժառանգորդուհուն, որը նրան մերժում է, սակայն նամակագրության մեջ է մնում նրա հետ: Մեկ տարի անց Բայրոնը եւս մեկ անգամ առաջարկություն է անում աղջկան եւ այս անգամ դրական պատասխան է ստանում: Մեկ տարի տեւած ամուսնական կյանքից եւ դստեր ծնունդից հետո Բայրոնի կինը լքում է նրան եւ վերադառնում հայրական տուն՝ ավելի ուշ տեղեկացնելով, որ ցանկանում է ամուսնալուծվել:

Այս ամենից հետո Բայրոնը լքում է Անգլիան եւ մեկնում Շվեյցարիա: Ժնեւում բնակություն հաստատած գրողը ճանապարհորդում է երկրում եւ 1816 թվականի նոյեմբերին տեղափոխվում Վենետիկ: Հենց այստեղ էլ Բայրոնը գրում է իր ստեղծագործությունների մեծ մասը: Անգլիայում դուրս գալիս գրողը վաճառել էր իր կալվածքը, ինչը նրան հնարավորություն է տալիս կենտրոնանալ ստեղծագործական կյանքի վրա եւ չմտածել ապրուստի մասին:

Վենետիկում Բայրոնը բնակություն է հաստատում Սուրբ Ղազար կղզում գտնվող Մխիթարյան միաբանությունում, որտեղ էլ ստեղծագործում է եւ ընթերցում: Առ այսօր Միաբանության թանգարանում պահպանվում են գրողի գրասեղանն ու բազկաթոռը, ինչպես նաեւ բազմաթիվ անձնական իրեր: Բայրոնն իր առանձին անկյունն է ունեցել նաեւ Միաբանության տարածքում գտնվող այգում, որտեղ էլ սիրել է հանգստանալ:

1824 թվականին լորդը միանում է հույների ապստամբությանը. Նա իր միջոցներոց ջոկատ է հավաքում եւ ժամանում Միսոլոնգի: Սակայն նախքան թուրքական հարձակումը գրողը տենդի նոպա է ունենում եւ ապրիլի 19-ին մահանում:

Առ այսօր Հունաստանում գրողի մահը նշում են ազգային սուգով: Մարմինը հանգչում է Հակնել քաղաքի Սուրբ Մարիամ Մագդաղենացի եկեղեցու ընտանեկան դամբարանում:

Հուրի Բաղդասարյան