«Թագավորը մերկ է» ասողի տեղը կա´մ բանտն է, կա´մ գաղթը. Գոռ Հարությունյան (ֆոտո)

Ամեն գրող իրավունք ունի «ազատ» ստեղծագործելու այնքան ժամանակ, քանի դեռ ազգային անվտանգության համար խնդիր չի ներկայացնում. այս կարծիքին է երիտասարդ բանաստեղծ Գոռ Հարությունյանը, որի հետ «Ժողովուրդ»-ը զրուցել է Հայաստանում պոետ լինելու դժվարությունների, գրական դաշտը համակարգելու տարբերակների, գրողի քաղաքացիական դիրքորոշման, պայքարող մարդու ապագայի մասին:

-Գո՛ռ, երբ հարցը վերաբերում է արվեստին, այս դեպքում «պետք է»-ներով չեն խոսում: Այդ թվում` գրականության պարագայում չեն կարող լինել պարտադրված կանոններ, պատրաստի բանաձեւեր: Եվ, այնուամենայնիվ, բացառության կարգով կա՞ն «պետք է»-ներ կամ «չպետք է»-ներ, որոնց հարկավոր է հետեւել:

-Կարծում եմ` կան դեպքեր, երբ դրանք անխուսափելի են: Օրինակ` գրողը պետք է նախանձախնդիր լինի լեզվի հարցում. պատկերացնենք` նա ներկայացնում է կերպարի լեզու եւ ինչ-որ կետում գռեհկացնում է այն, ուրեմն պետք է արդարացնի դա՝ բարոյահոգեբանական վիճակով: Բայց եթե ամբողջ հեղինակային տեքստն է գռեհկաբանություն` դա արդեն պետք չէ: Որքան լեզուն պղծենք, մենք` որպես հոմոսապիենս, հետընթաց ենք ապրելու: Ուրեմն դուք որոշեք` պե՞տք է, օրինակ, պոռնո բառամթերքով գրականություն կարդալ (սյուժեների մասին դեռ չեմ խոսում)… Ավելի պատկերավոր ասած՝ պետք է պոռնոֆիլմ դիտե՞լ, թե՞ սիրավեպ. երկուսի դեպքում էլ, մեծ հաշվով, «հանգուցալուծումը» մեկն է, պարզապես մի դեպքում կա կյանք ու փիլիսոփայություն, մյուսում՝ սոսկ պղծություն:

-Գուցե՞ ընթերցողն է ընտրողը` իրեն ինչ է պետք եւ ինչ` ոչ:

-Մի քիչ նայիվ ու «ծրագրային» չէ՞ ամբողջ «մեղքը» բարդել ընթերցողի վրա: Սա դիվային ու դիլետանտական պնդում է շատերի կողմից: Թույլ տվեք նկատել քննություն բռնած մի ճշմարտություն՝ ժողովուրդը անհովիվ ու անգամփռ հոտ է: Եթե դու ապաշնորհ հովիվ ես, հոտին կտանես, քարափից ցած կնետես: Հոտը չի կարող ընտրել հովվի. հովիվը պետք է հոտին գտնի ու ճիշտ ուղղորդի:

-Բա որտեղի՞ց է հովիվ կարգվում, հո չի՞ կարող օդից ընկնել:
-Ժողովուրդն է ծնում, միեւնույն ժամանակ, նա ծնում է նաեւ գայլին: Պարադոքսալ կերպով այդ ժողովուրդը ավելի շատ գայլեր է ծնում, քան հովիվներ: Ուրեմն հովիվը պետք է գիտակցի, թե ինքն ով է եւ զսպելով ցեղի տականքին՝ հոտն անփորձանք տեղ հասցնի: Բայց հոտը չսիրող մարդը չի կարող հովիվ լինել: Իսկ, ցավոք, տականքն անպայման չկարգված, այլ հոտին գտած հովվին գնդակահարում է թիկունքից:

-Անդրադառնալով գրականության պետք է-չպետք է-ներին, ի վերջո, ինչպե՞ս է հնարավոր համակարգել դաշտը:

-Կարծում եմ` կարիք չկա դոնկիխոտյան պայքար մղել: Դաշտը համակարգելը գրականագետների եւ նաեւ պետության մշակութային քաղաքականության գործառույթն է: Այստեղ պետք է ճշտել հենց պետության, ավելի ճիշտ՝ իշխանությունների մշակութային քաղաքականության ցենզը: Ամեն գրող իրավունք ունի «ազատ» ստեղծագործելու այնքան ժամանակ, քանի դեռ ազգային անվտանգության համար խնդիր չի հարուցում իր պիղծ եւ դրսից պատվիրովի գրականությամբ կամ տեքստերով: Թվում է` տարօրինակ բան եմ ասում, բայց հավատացնում եմ Ձեզ` մշակույթը, այդ թվում` գրականությունը, բովանդակային հենքում փչացնելով գեղագիտությունը, ազգային անվտանգությանը սպառնալու անվրեպ զենք է: Այս դեպքում հարկավոր է պետական լծակներ օգտագործել, եւ չեմ վախենա ասել` գրաքննություն մտցնել, բառիս լայն ու լավ իմաստով: Այսինքն՝ եթե արվեստագետը ներքին ցենզուրա չունի եւ վատ գեղագետ է, նրան պետք է «պարտադրել» ազգի շահը սպասարկող գեղագիտություն:

-Լինել բանաստեղծ Հայաստանում, մեր ժամանակներում ի՞նչ է նշանակում: Այստեղ ստեղծագործելու համար պարարտ հող կա՞, իսկ հողը փխրեցնողնե՞ր:

-Ժողովրդական հայտնի ասացվածք կա. «Տերովին տերն ա տարել, անտերին` գելը»: Մոտավորապես նույնը վերաբերում է գրողին: Եթե դու կարողանում ես շուրջդ հավաքել քո գեղագիտությանը համապատասխան խմբավորում՝ թայֆա իմաստով, եթե ունես որոշների քիմքին հաճելի գրական խարիզմա, կարողանում ես գտնել խողովակներ, որտեղից կսնվես, դու հնարավորություն կունենաս գրականությամբ զբաղվելով` ապրել, չասեմ լավ, բայց տանելի պայմաններում: Իսկ եթե որոշել ես լինել նաեւ ակտիվ քաղաքացի՝ քո երկրի տերն ու ծառան, այդ դեպքում «բանադրվում ես», շատ խողովակներ քեզ համար փակվում են: Եթե դու իշխող քաղաքականությանը ծառայություններ չես մատուցում, նշանակում է՝ հույսդ պետք է դնես հետմահու ճանաչման վրա:

-Հիշում ենք, որ «Էլեկտրիկ Երեւան»-ի ակտիվ անդամներից էիք: Ակցիայից մեկ տարի է անցել: Այս ընթացքում ի՞նչ է փոխվել մեզ մոտ, ի՞նչ դասեր քաղեցինք:

-Անկեղծ ասած՝ ինձնից անհամեմատ ավելի ակտիվները կային: Մեծ հաշվով ոչ մի դաս էլ չքաղեցինք, սենտիմենտալ կերպով գնացինք այդ քայլին, իսկ ակցիան կիսաբեմադրված էր, մենք էլ այդ բեմադրության մասսայական տեսարաններն էինք ապահովում: Այսօր ես քաղաքում քայլում եմ, մեքենա եմ վարում եւ զգում եմ, թե որքան հեշտ է մարդուն վերահսկելը: Ժամանակներն իսկապես այլ են. անգամ ընդհատակում գործունեություն ծավալելու հնարավորություն չկա, այսօր այն շատ հանգիստ կարող են կանխել: Ասածս այն է, որ բոլորս ակամա այս կամ այն քաղաքական բեմադրության մասնակից զոհն ենք: Ինքնաբուխ ասվածը վաղուց շատ պայմանական բան է, որովհետեւ քաղտեխնոլոգիաները ծառայեցվում են նեղ անձական շահերի:

-Իսկ ո՞ւր մնաց պայքարող մարդը:
-Պայքարող մարդը սենտիմենտալ մարդն է, որը մեր ժամանակներում խամաճիկի կերպարում է հայտնվում գրեթե միշտ: «Թագավորը մերկ է» ասողի տեղը կա՛մ բանտն է, կա՛մ գաղթը: Ի դեպ, ես միայն քաղաքական պայքարը նկատի չունեմ. խոսքս վերաբերում է բոլոր ոլորտներին: Իսկ ազատության գաղափարից անդին, պատկերացրեք, նույնիսկ հայրենիքի գաղափարը կենսունակ չէ: Ինքս լավատես մարդ եմ, բայց օբյեկտիվությունը լավ բան է. հալածական պայքարից հետո բարոյալքված մարդը հասարակական կյանքում անպիտան է եւ, բնականաբար, հեշտ կառավարելի:

Աննա Բաբաջանյան