Ինչո՞ւ Հայաստանը չունի թանգարան, որտեղ կներկայացվեր վերջին 25 տարվա հայ ժամանակակից արվեստը

Մինչ օրս Հայաստանը չունի վերջին 25 տարվա, այսինքն` անկախության շրջանի ժամանակակից արվեստի մշակութային կենտրոն-թանգարան: «Ժողովուրդ»-ը արվեստաբան Լիլիթ Սարգսյանի հետ զրուցել է այս խնդրի պատճառների մասին:

-Տիկի՛ն Սարգսյան, ինչո՞ւ մինչեւ օրս Հայաստանը չունի ժամանակակից արվեստի մշակութային կենտրոն-թանգարան:

-Նախ՝ թանգարանաշինության ոլորտում այսօր պետության առջեւ ծառացած երկու հրատապ կարեւորագույն խնդիր կա՝ Հայաստանի ազգային պատկերասրահի եւ Ժամանակակից արվեստի թանգարանի շենքային պայմանների հարցը լուծելը: Այս պարագայում խոսել եւս մեկ նոր թանգարանի մասին, վստահ չեմ, որ շատ արդյունավետ է: Թեպետ մեր աչքի առաջ իրականացվում են հսկայածավալ նախագծեր նաեւ պետության մասնակցությամբ:

Այսինքն՝ գաղափարի եւ դրա նյութական իրականացման միջեւ խզում կա, եւ դրանից է պետք սկսել: Ինչ վերաբերում է Ձեր հարցին` վերջին 25 տարվա հայ ժամանակակից արվեստի մասին, ապա դա մեծ վակուում է, մեծ կորուստ: Իրազեկները հասկանում են, որ ժամանակակից արվեստի թանգարանում այսօր ներկայացված է Հենրիկ Իգիթյանի համալրած անցյալ դարի խորհրդահայ մոդեռնիզմը: Սա իսկապես մեծ խնդիր է՝ ունենալ եւ չունենալ միեւնույն ժամանակ, եւ դեռեւս ոչ մի ռեալ քայլ չի արվում` խնդիրը լուծելու ուղղությամբ: Գիտակցումը, որ այդ արվեստը պատմական է, եւ նրա պատմությունը հարկ է ֆիքսել, ավելի ուշ եկավ: Եկավ ու հանգեց նոր թանգարանի գաղափարին: Իսկ թանգարանաշինությունը լուրջ խնդիր է, անասելի դժվար գործ է:

Այսօր գոնե ինչ-որ չափով կորցրածը վերականգնելու մտադրություններ կան, արվեստաբանների կողմից լուրջ հետազոտական աշխատանք է տարվում, տեսականորեն հավաքագրվում են փաստեր` Հայաստանի ժամանակակից արվեստի պատմությունը ստեղծելու համար: Կարծում եմ՝ եթե այդ պատմության հիման վրա ստեղծվեր թանգարան, ապա այն կդառնար Հայաստանի անկախության թանգարանը, որում կներկայացվեին ոչ միայն արվեստի գործեր, այլեւ փաստավավերագրական բնույթի նմուշներ:

Չէ՞ որ 1980-90-ականները շրջադարձային, կարեւորագույն փուլ էր ոչ միայն մեզ համար, այլեւ աշխարհի, եւ արվեստը, որի մասին խոսում ենք, հենց այդ իրականության համատեքստում է ծնվել:

–Իսկ թանգարանի ստեղծման հարցով դիմե՞լ եք ՀՀ կառավարությանը, մշակույթի նախարարությանը:

-Ո՛չ, չենք դիմել: Թանգարանի ստեղծման ձեւակերպված նախագիծ, որպես այդպիսին, չի եղել: Առաջարկը պետք է վերածել հստակ նախագծի: Այժմ, օգտագործելով նաեւ անցած տարիներին կուտակած արդի թանգարանային գործի իմ փորձը, փորձում եմ հստակ նախագծի բերել գաղափարը, որպեսզի կարելի լինի այս կամ այն ատյանի ներկայացնել: Այսօրվա մշակույթի առեւտրականացման պայմաններում ում էլ ինչ առաջարկով դիմես, պետք է հարցնեն` որքա՞ն գումար է ներդրվելու, եւ որքա՞ն է հետ բերվելու, ո՞վ է ֆինանսավորելու այդ գաղափարը: Իսկ Հայաստանում, ցավոք, չկան այնպիսի գործարարներ, ինչպիսիք, օրինակ, Ռուսաստանում են:

Այնտեղ մեծահարուստ օլիգարխները հասել են այն գիտակցության, որ հավաքածու ստեղծելը, թանգարան հիմնելը պատվաբեր է, թող որ մոդայով կամ կոնյունկտուրայով պայմանավորված լինի, բայց ստեղծում են նոր ու արդիական հրաշալի թանգարան-ժամանակակից արվեստի կենտրոններ: Ինձ թվում է, որ կառավարության որդեգրած այսօրվա մշակույթի առեւտրականացման միտումը լուրջ հարված է մշակույթին:

-Դուք նշեցիք, որ թանգարանաշինությունն այսօր լուրջ խնդիր է, բարդ գործ է, բայց արի ու տես, որ մշակույթի նախարար Արմեն Ամիրյանը հայտնել է հենց 2017-ին Հայաստանում մի շարք նոր թանգարաններ բացելու ծրագրերի մասին:

-Անկեղծ ասած, ես չեմ պատկերացնում, թե ինչ է պատրաստվում անել մշակույթի նախարարությունը եւ ինչպես, բայց չեմ զարմանա, եթե մի օր ստեղծվեն այդօրինակ անհասկանալի թանգարաններ, ինչպես, ասենք, քանդակի ստորջրյա թանգարանը: Մշակութային օջախը, որքան էլ այսօր այցելուակենտրոն լինի եւ հարմարվի սպառողական հասարակության պահանջներին, չի կարելի ատրակցիոնի վերածել, սահման կա դրան: Ժամանակակից արվեստի դաշտի դերակատարների ձայնը ողջ ուժով հասանելի չի դառնում մեր երկրում, երկխոսության, համաձայնության խնդիր կա, ինչպես արդեն ասացի:

-Ովքե՞ր են արվեստագետները, որոնց գործերը պատկերացնում եք այդ նոր թանգարանում

-Մոհիկաններից նշեմ, օրինակ` Սեւը (Հենրիկ Խաչատրյան), Քիքին (Գրիգոր Միքայելյան), Էդուարդ Էնֆիաջյանը, Արշակ Նազարյանը գնացին Ամերիկա, Կարո Մկրտչյանը, Կարապետ Թերզյանը, Արմեն Հաջյանը` Ֆրանսիա, Արմեն Պետրոսյանը՝ Ռուսաստան, եւ այլն: Այսօր Ֆեյսբուքի շնորհիվ նրանց հետ կապ է պահպանվում, սոցցանցն այսօր վերածվել է պատմության վերակերտման եւ հիշողության արթնացման մի դաշտի, եւ ես այն օգտագործում եմ:

Հայաստանում էլ, մեր կողքին շատերը կան եւ շարունակում են ստեղծագործել, նրանք բոլորն արդեն հայկական ավանգարդի դասականներն են՝ Արման Գրիգորյան, Սահակ Պողոսյան, Կարինե Մացակյան, Արա Հովսեփյան… Շատ անուններ կան, բոլորին չեմ կարող նշել:

-Ձեր պատկերացմամբ` թանգարանը կարո՞ղ է մասնավոր բնույթ կրել:

-Դա կլիներ իդեալական տարբերակը, ինչը կերաշխավորեր անկախությունը, սակայն չէր երաշխավորի երկարակյացությունը: Իրատես լինելու համար ասեմ, որ անհավանական է այսօր Հայաստանում նման գլոբալ եւ անշահութաբեր նախաձեռնությունը մասնավոր, բարեգործական հիմքերի վրա դնելը: Դրա համար նախ մեծ քարոզչական աշխատանք պետք է տարվի, իսկ դա, արդեն, իբրեւ բարոյական աջակցություն, պետության գործն է:

Կա պետության գաղափարական կամ խորհրդանշային մասնակցության գործոնը՝ իբրեւ երկխոսության եւ կոնսենսուսի դրսեւորում պետության կողմից այս գաղափարի արժեւորումը: Ընդդիմադիր արվեստագետներից շատերն առհասարակ մերժում են այս միտքը, բայց ես պետություն ասելով նկատի չունեմ ներկայիս իշխանություններին, այլ պետության գաղափարն ընդհանրապես: Վերադառնալով քաղաքաշինական խնդրին՝ ասեմ, որ խորհրդանշական կլիներ, եթե, օրինակ, խորհրդային ժամանակներից մնացած որեւէ արդյունաբերական տարածք, որպիսիք շատ են` լքված եւ քայքայված, վերածվեր նոր, ազատ արվեսի թանգարանի` լոֆտի սկզբունքով:

Թանգարանաշինության ամենաարդիական եւ նպաստավոր տարբերակը հենց լոֆտն է՝ մինիմալ, շքեղությունից զերծ: Նման տարածքները Երեւանում շատ են, բոլորը՝ սեփականաշնորհված: Հետեւաբար որեւէ սեփականատիրոջ հետ բանակցության խնդիր կա: Դա նույնպես պետական միջամտության հարց է: Այնպես որ, մեզ մնում է աշխատել եւ փորձել ելքեր փնտրել:

Աննա Բաբաջանյան