Լանզարոտեի կոնվենցիան ու մասնագետների մտահոգությունները․ ինչ է սպասվում երեխաներին կոնվենցիայի վավերացումից հետո

Ազգային ժողովում երեկ քննարկվել է «Սեռական շահագործումից եւ սեռական բնույթի բռնություններից երեխաների պաշտպանության մասին» Եվրոպայի խորհրդի կոնվենցիան վավերացնելու մասին» օրենքի նախագիծը կամ այլ կերպ ասած Լանզարոտի կոնվենցիան։   Կոնվենցիան համալիր միջազգային ինստրումենտ է` միտված երեխայի սեռական շահագործման կամ սեռական բնույթի բռնությունների կանխարգելմանը, զոհերի պաշտպանությանը, պատշաճ քննություն իրականացնելուն, իրազեկմանը եւ միջազգային համագործակցությանը: Փաստաթղթի վավերացմամբ Հայաստանը կստանձնի պարտավորություն` ձեռնարկելու անհրաժեշտ օրենսդրական եւ այլ միջոցառումներ` երեխաների սեռական շահագործման ու սեռական բռնության բոլոր ձեւերը կանխարգելելու եւ դրանցից պաշտպանելու համար:

Լան­զա­րո­տում 2007 թ. հոկ­տեմ­բե­րի 25-ին ստո­րագր­ված հի­շյալ կոն­վեն­ցիան պաշ­տո­նա­պես կոչ­վում է «Սե­ռա­կան շա­հա­գոր­ծու­մից և սե­ռա­կան բնույ­թի բռ­նու­թյուն­նե­րից ե­րե­խա­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյան մա­սին»։ Այս կոն­վեն­ցիա­յի վա­վե­րա­ցու­մից, ու­ժի մեջ մտ­նե­լուց հե­տո Հա­յաս­տա­նը, կոն­վեն­ցիա­յի 6-րդ հոդ­վա­ծի հա­մա­ձայն, ուղ­ղա­կի պար­տա­վոր­ված է լի­նե­լու ձեռ­նար­կել ու ձեռ­նար­կե­լու է «օ­րեն­սդ­րա­կան և այլ մի­ջո­ցա­ռում­ներ` ա­պա­հո­վե­լու հա­մար, որ­պես­զի ե­րե­խա­նե­րը տար­րա­կան և միջ­նա­կարգ կր­թու­թյուն ստա­նա­լու ժա­մա­նակ տե­ղե­կա­նան սե­ռա­կան շա­հա­գործ­ման և սե­ռա­կան բռ­նու­թյան հետ կապ­ված վտան­գի մա­սին, ինչ­պես նաև ի­րենց պաշտ­պա­նե­լու մի­ջոց­նե­րի մա­սին՝ հա­մա­ձայն ի­րենց կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի»: Մանկական ճանաչված հոգեբաններին հետաքրքրում է, թե հանրակրթական դպրոցում ո՞ր տարիքից են երեխաներին ներգրավելու հիշյալ դասընթացներին։ Ընդ որում,  կրթական նորամուծության դեմ նույն կոնվենցիան  վավերացրած մի քանի երկրներում զանգվածային վրդովմունքի դրսևորումներ կան։

Ինչպես է իրավիճակն այն երկրներում, որտեղ վավերացվել է կոնվենցիան․ Ֆինլանդիան ստորագրել է Լանզարոտի կոնվենցիան 2007 թ․-ին , վավերացրել է 2011 թ․-ին, բայց դա չի խանգարել, որ երկրում գործի մանկապիղծների խմբավորում 2004 թ․-ից մինչև 2018 թ․, ընդ որում, Ֆինլյանդիայում գործող խմբավորումը կապ ունի 17 արևմտյան երկրներում գործող այլ մանկապիղծ խմբերի հետ։ Հետաքրքիր է, որ Ֆինլյանդիայում 2016 թ․-ին ընդհանուր առմամբ սեռական բնույթի բռնությունները 2015 թ․-ի նկատմամբ աճել է 8,6 %-ով, ինչը հաստատ բնակչության աճի հետ չի կապված։ Բելգիան Լանզարոտի կոնվենցիան ստորագրել է 2007 թ․-ին ,վավերացրել է 2013 թ․-ին, բայց դա չի խանգարել նրան, որ այնտեղ գործի մանկապիղծների խմբավորում, այն էլ գլոբալ մասշտաբի, որին հնարավոր եղավ հայտնաբերել միայն 2020 թ․-ին ոստիկանության հատուկ գործողությունների շնորհիվ: Հետաքրքիր է, որ Բելգիայում երեխաների նկատմամբ բռնությունների 1/3 մասը սեռական բնույթի են և դրանք են երեխաների մահացության հիմնական պատճառը:

Նիդեռլանդները Լանզարոտի կոնվենցիան ստորագրել են 2007 թ․-ին, վավերացրել 2010 թ․-ին, չնայած դրան, այնտեղ է տեղակայվում մանկապիղծ էլեկտրոնային նյութերի մեծամասնությունը՝ մոտ կեսը: Հատկանշական է, որ իրեն իրավապաշտպանական առաջնորդ հայտարարած Եվրոպան իր զանազան զիզի-բիզի կոնվենցիաներով տեղակայում է մանկապիղծ էլեկտրոնային նյութերի 78,8% և տունն է մանկապիղծներին առնչվող ու դրանց շահերը սպասարկող կառույցների:  Նմանատիպ նյութեր 2012 թ․-ից տարածողներից մեկին ձերբակալել են միայն վերջերս: Պորտուգալիան Լանզարոտի կոնվենցիան ստորագրել է 2007 թ․-ին, վավերացրել 2012 թ․-ին։  Ի դեպ Պորտուգալիան 2007 թ․-ի մի հոդվածում ներկայացվում է որպես «դրախտավար» մանկապիղծների համար: Կոնվենցիայի վավերացումը չի խանգարել վարել մանկապիղծ գործունեություն երկար տարիներ, որը բացահայտվել է կրկին ոստիկանության միջազգային հատուկ գործողությամբ միայն վերջերս։

Շվեդիան Լանզարոտի կոնվենցիան ստորագրել է 2007 թ․-ին, վավերացրել 2013 թ․-ին։ Շատ հետաքրքիր երկիր է։ Չնայած կոնվենցիայի վավերացմանը, Ֆեյսբուքում կա 3594 հետևորդ ունեցող Շվեդական մանկապիղծների ցանց էջը: Չնայած կոնվենցիայի «կանխարգելիչ» բնույթին, մանկապիղծին այնտեղ թույլ են տալիս երեխա որդեգրել և մեղմացվում են մանկապիղծների պատիժները։  Նորվեգիան Լանզարոտի կոնվենցիան ստորագրել է 2007 թ․-ին, վավերացրել 2018 թ․-ին: Հայտնի է երեխաների պաշտպանության իր ծառայությամբ, որում որոշում կայացնողների շարքում էին մանկապիղծները : Այնտեղ են բնակվում նաև «արհեստավարժ» մանկապիղծներ, որոնք հասցրել են բռնաբարել 300 երեխայի: Ձեզ կթվա, թե Նորվեգիան «հետամնաց» երկիր է և մինչև Լանզարոտի կոնվենցիայի վավերացումը նրանց երեխաներին հատուկ տեղեկացման դասընթացներ չեն մատուցվել, բայց դուք չարաչար կսխալվեք. այս 2007 թ․-ի հոդվածում նշվում է, որ սեռական կրթությունը Նորվեգիայի դպրոցներում պարտադիր է։

Ուշագրավ է,  որ ՀՀ Սահ­մա­նադ­րա­կան դա­տա­րա­նը Լան­զա­րո­տի կոն­վեն­ցիա­յի վե­րա­բե­րյալ իր 31.03.2020 թ. ո­րոշ­ման 3-րդ կե­տի 2-րդ են­թա­կե­տում նշել է. «Կոն­վեն­ցիա­յի 10-րդ հոդ­վա­ծով ամ­րագր­ված` ե­րե­խա­նե­րի ի­րա­վունք­նե­րը խթա­նե­լու և պաշտ­պա­նե­լու հա­մար ան­կախ ի­րա­վա­սու ազ­գա­յին կամ տե­ղա­կան կա­ռույց­ներ ստեղ­ծե­լու կամ նշա­նա­կե­լու պար­տա­վո­րու­թյու­նը չի են­թադ­րում պար­տա­դիր նոր մարմ­նի ստեղ­ծում, և այդ պար­տա­վո­րու­թյան ի­րա­կա­նա­ցու­մը կա­րող է ա­պա­հով­վել Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նում ար­դեն իսկ գոր­ծող ի­րա­վա­սու մարմ­նի գոր­ծու­նեու­թյան շր­ջա­նակ­նե­րում»: ՍԴ-ի վե­րոն­շյալ նկա­տա­ռու­մը, սա­կայն, ի­րա­վա­կան ա­ռու­մով լու­մա­յի ար­ժեք չու­նի, քա­նի որ այն ոչ թե ար­գելք է, այլ ըն­դա­մե­նը նկա­տա­ռում: Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ նաև իմպերատիվ արձանագրված է. «…Սահմանադրական դատարանն անհրաժեշտ է համարում ընդգծել, որ կոնվենցիայով նախատեսված երեխաների տարրական և միջնակարգ կրթության ընթացքում սեռական շահագործման ու սեռական բնույթի բռնությունների հետ կապված վտանգների, ինքնապաշտպանության միջոցների մասին տեղեկությունները տրամադրվեն՝ պարտադիր հաշվի առնելով երեխաների հասունության մակարդակը (ընդգծումը մերն է) և նրանց զարգացող կարողությունները»։

Նկատենք սակայն, որ այս կոնվենցիայի հետ կապված երկար ժամանակ է՝ մտահոգություններ են առկա լայն շրջանակների մոտ։ Օրինակ՝ Արդարադատության նախարար Գևորգ Դանիելյանը կարծում է, թե երեկ՝ կիսադատարկ դահլիճում չպետք է  քննարկվեր այդ կոնվենցիան և, որ դրա ընդունումը ժամանակավրեպ է։  Ինչ­պես զգու­շաց­րել կամ տե­ղե­կաց­րել է ՀՀ փաս­տա­բան­նե­րի պա­լա­տի նա­խա­գահ Ա­րա Զոհ­րա­բյա­նը, Լան­զա­րո­տի կոն­վեն­ցիա­յի վա­վե­րաց­ման դեպ­քում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան նոր­մա­տիվ ի­րա­վա­կան ակ­տե­րի հա­մա­կարգ ա­ռա­ջին ան­գամ կներ­մուծ­վի «սե­ռա­կան կողմ­նո­րո­շում» հաս­կա­ցու­թյու­նը, այս կոն­վեն­ցիա­յի վա­վե­րա­ցու­մը հեշ­տաց­նե­լու է Ստամ­բու­լյան կոն­վեն­ցիա­յի վա­վե­րա­ցու­մը: Ստամ­բու­լյան կոն­վեն­ցիան նույն­պես կի­րա­ռում է «սե­ռա­կան կողմ­նո­րո­շում» հաս­կա­ցու­թյու­նը:

Հավելենք, որ Լանզարոտեի կոնվենցիան Հայաստանի Հանրապետությունը ստորագրել էր 2010 թվականի սեպտեմբերի 29-ին, սակայն առ այսօր չէր վավերացրել: Ինչևէ, երկուշաբթի պետք է տեղի ունենա քվեարկությունը և ըստ էության՝ կոնվենցիան կվավերացվի։

Նաիրա Հովհաննիսյան