Տագնապ՝ ԱՀԿ-ն ընդունում է աճող քանակությամբ «կեղտոտ փողեր» նվիրատուներից

Ամերիկյան The Guardian-ը անդրադարձել է Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության նվիրատուների աճին և վերջիններիս կասկածելի ծագմանը։

Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) հիմնադրամը 2020թ․-ի իր ստեղծումից հետո երեք տարվա ընթացքում ընդունել է աճող քանակությամբ «կեղտոտ փողեր»՝ նվիրատվություններ, որոնցում նվիրատուների ինքնությունը թաքցված է։ Սա մտահոգություն է առաջացրել որոշ փորձագետների և քարոզիչների շրջանում, որ խոշոր բիզնեսը մեծ ազդեցություն է ունենում ՄԱԿ-ի առողջապահական գործակալության քաղաքականությունների ձևավորման վրա։

2023թ․ ավարտին՝ վերջին տարում, որի տվյալները հասանելի էին, ԱՀԿ հիմնադրամը, որը իրավաբանորեն անկախ է, բայց գործում է ԱՀԿ-ին աջակցող նվիրատվություններ հավաքելու նպատակով, ստացել է մոտ 83 միլիոն դոլար նվիրատվություն՝ կորպորատիվ և բարեգործական հիմնադրամներից, անհատներից և ընկերություններից։ Այդ գումարի մոտ 60%-ի նվիրատուների ինքնությունը թաքցված է, նշվում է նոր զեկույցում։

2023թ․-ին հիմնադրամի ֆինանսավորման 80%-ը եկել է անանուն աղբյուրներից, որոնք նվիրել են առնվազն 100,000 դոլար, մինչդեռ առաջին տարում այդ ցուցանիշը կազմել է 15%։

ԱՀԿ հիմնադրամը հրապարակայնորեն նշում է նվիրատվությունների ընդհանուր ուղղությունները, օրինակ՝ «Covid», սակայն ամենամեծ ուղղվածությունը «գործառնական ծախսերն» են, ինչը քննադատների կարծիքով՝ անորոշ ձևակերպում է։

Էդինբուրգի համալսարանի հեղինակած զեկույցում նշվում է․

«Այս վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ նվիրատուների թափանցիկության ներկայիս մակարդակը ցածր է, ինչը կարող է վտանգել հիմնադրամի՝ և ընդհանրապես ԱՀԿ-ի՝ հեղինակությունը և անկախությունը»։

Հանրայնացված կորպորատիվ նվիրատվությունները ցույց են տալիս, որ գումարները հաճախ ուղղվում են նվիրատուների առաջնահերթություններին, այլ ոչ թե ԱՀԿ-ին։

Այս բացահայտումները ի հայտ են եկել այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ-ը դադարեցրեց ԱՀԿ-ի ֆինանսավորումը՝ ԱՀԿ-ին դնելով ֆինանսական դժվարին իրավիճակում, որը, ամենայն հավանականությամբ, կստիպի նրան ապավինել կորպորատիվ նվիրատուներին։

ԱՀԿ-ն հիմնականում ֆինանսավորվում է անդամ պետությունների և Բիլ ու Մելինդա Գեյթս հիմնադրամի կողմից։ ԱՀԿ հիմնադրամը կազմում է ԱՀԿ-ի ընդհանուր ֆինանսավորման միայն 0.4%-ը։

Սակայն որոշ դիտորդներ զգուշացնում են, որ «կեղտոտ փողերի» վրա աճող կախվածությունը կարող է լուրջ վնաս հասցնել ԱՀԿ-ի վստահելիությանը։ Նյու Յորքի Սիթի համալսարանի պրոֆեսոր Նիկ Ֆրոյդենբերգը, ով հետևում է կորպորատիվ ազդեցությանը հանրային առողջության վրա և հանդիսանում է ԱՀԿ-ի խորհրդատվական կոմիտեի անդամ, նշել է․

«Ես հասկանում եմ կազմակերպության ֆինանսական դժվարությունները, բայց դա չի արդարացնում այս խնդիրները»։

«Ամենաանհանգստացնողն այն է, որ ԱՀԿ-ի աշխատանքը հիմնված է մարդկանց և հանրային առողջապահական համայնքի վստահության վրա։ Եթե նրանք չեն բացահայտում, թե որտեղից է գալիս գումարը, ապա վտանգում են իրենց ամենամեծ արժեքը»։

Այս նվիրատվությունները մաս են կազմում ՄԱԿ-ի գործակալությունների կողմից կորպորատիվ ֆինանսավորման վրա աճող կախվածության։ Չկա մեխանիզմ՝ հետևելու կորպորատիվ նվիրատվություններին, սակայն 2017թ․-ի ուսումնասիրությունը նշել է, որ նախկինում այդ թիվը կազմել է 3.1 միլիարդ դոլար։

Այդ ուսումնասիրության հեղինակները գրել են․

«Կորպորատիվ դերակատարները համակարգված կերպով ներգրավված են այս գործընկերությունների որոշումների կայացման կառուցվածքներում»։
Օրինակ՝ Չարլզ Հոլիդեյը, Royal Dutch Shell-ի գլխավոր տնօրենը, 2016թ․-ին եղել է Sustainable Energy for All կլիմայական ծրագրի վարչական խորհրդի նախագահը։

ԱՀԿ-ն չի պատասխանել Guardian-ի բազմաթիվ հարցումներին։

ԱՀԿ հիմնադրամի գլխավոր տնօրեն Անիլ Սոնին, ով նախկինում աշխատել է դեղագործական ոլորտում, պաշտպանել է նվիրատվությունները՝ նշելով․

«Մենք չենք ընդունում նվիրատվություններ, եթե կա շահերի բախում»։
Նա նաև նշել է, որ հասկանում է այն ընկերություններին, որոնք ցանկանում են անանուն մնալ՝ իրենց պաշտպանելու համար։

«Նրանք ցանկանում են մնալ անանուն, քանի որ հակառակ դեպքում նրանցից պահանջում են կամ թիրախավորում են՝ որպես հարստության աղբյուր»։

Գերի Ռասկինը, «US Right To Know» թափանցիկության պաշտպան կազմակերպության տնօրենը, ասել է․

«Կարևոր հարցերն են՝ ինչ ազդեցություն ունեն «կեղտոտ փողերի» նվիրատուները ԱՀԿ-ում։ Եվ ի՞նչ է փորձում թաքցնել հիմնադրամը»։ «Արդյոք նվիրատուները փորձում են ազդել ԱՀԿ-ի վրա։ Դա զարմանալի չէր լինի»։

Հանրայնացված նվիրատուների թվում են՝

• Sanofi (բիոֆարմա),
• Boehringer Ingelheim,
• Novo Nordisk (դեղագործական),
• TikTok,
• Maybelline,
• Meta — որոնք ֆինանսավորել են ծրագրեր՝ կապված հոգեկան առողջության, քնի հիվանդությունների և շաքարախտի հետ։

ԱՀԿ-ն ընդգծել է, որ չի ընդունում գումար զենքի կամ ծխախոտի ընկերություններից, սակայն հեղինակները նշում են, որ այն կարող է ընդունել գումար այն ընկերություններից, որոնք դեր ունեն հանրային առողջության ճգնաժամերում՝ օրինակ՝ գերծանրաբեռնված սննդի, ալկոհոլի, քիմիական կամ վառելիքային արդյունաբերության ոլորտներում։

«Կարևոր ապացույցներ կան, որ նման ընկերությունները օգտագործում են նվիրատվությունները՝ շեղելու կամ վերափոխելու իրենց արտադրանքի վնասները, լրացնելու մարքեթինգային ծրագրերը և աջակցելու լոբբիստական ջանքերին՝ ընդդեմ հանրային առողջության կարգավորումների, այդ թվում՝ ԱՀԿ-ի խորհրդատվություններին ներկայացված առաջարկներում»։

Սակայն նույնիսկ հանրային նվիրատվությունները երբեմն առաջացնում են շահերի բախման հարցեր։ Օրինակ՝ Meta-ն ֆինանսավորում է ԱՀԿ-ի հաղորդակցության և թվային առողջության բաժինը՝ չնայած սոցիալական մեդիայի ազդեցության վերաբերյալ մտահոգություններին երեխաների հոգեկան առողջության վրա։ Զեկույցում նշվում է, որ ընկերությունը նաև նվիրատվություններ է արել քաղաքական գործիչներին, որոնք կոչ են արել դադարեցնել ԱՀԿ-ի ֆինանսավորումը՝ ստեղծելով իրավիճակ, որտեղ ԱՀԿ-ն ավելի կախված է դառնում Meta-ի ֆինանսավորումից։

ԱՀԿ-ն վերջին տարիներին եղել է մի շարք հակասությունների կենտրոնում, և այս նվիրատվությունները նոր հարցեր են առաջացնում։ 2022թ․-ին անկախ գիտնականները քննադատեցին ԱՀԿ-ին՝ խմելու ջրում PFAS քիմիական նյութերի համար չափազանց թույլ սահմանաչափեր սահմանելու համար։

Քիմիական արդյունաբերությունը աշխարհի ամենամեծ քաղաքական լոբբիստական ուժերից է, և չնայած չկա ապացույց, որ այն ֆինանսավորել է այդ գնահատումը, չկա նաև ապացույց, որ չի ֆինանսավորել, կամ որ նվիրատվությունը ԱՀԿ-ի այլ բաժնին կարող էր ազդել արդյունքի վրա։ Հանրային առողջության պաշտպանների արձագանքից հետո ԱՀԿ-ն չեղարկեց այդ թույլ ուղեցույցները։

Նոր զեկույցը ԱՀԿ-ին D գնահատական է տվել թափանցիկության համար՝ ըստ Open Democracy-ի մեթոդաբանության, մինչդեռ հիմնադրամի ստեղծումից առաջ այն ստացել էր B։ Զեկույցում նշվում է, որ այս գնահատականը ԱՀԿ-ին դասում է նույն կարգի՝ աջակողմյան «կեղտոտ փողերի» վերլուծական կենտրոնների հետ։

Գերի Ռասկինը եզրափակում է․

«Հանրային առողջությունը հիմնված է հանրային վստահության վրա։ Եթե ԱՀԿ-ն ցանկանում է վստահելի լինել, ապա պետք է բացահայտի՝ որտեղից է գալիս գումարը»։