Ատոմ Էգոյանն ու Արսինե Խանջյանը նույնպես դիմել են թուրք ժողովրդին

Ինչպես արդեն գրել էինք, այսօր թուրք ժողովրդին բաց նամակ էին հղել Սերժ Թանկյանն ու սփյուռքի այլ գործիչներ: Կանադահայ հայտնի ռեժիսոր Ատոմ Էգոյանն ու նրա կինը՝ դերասանուհի Արսինե Խանջյանը, նույնպես նամակներ են հղել Թուրքիայի ժողովրդին, որոնք հրապարակել է պոլսահայ «Ակօս» շաբաթաթերթը։

Ատոմ Էգոյանը գրել է. «Ես հոգնած եմ զայրույթիցս։ Միշտ հավատացած էի, որ եթե դուք հասկանայիք այն, ինչ ես գիտեմ, կզգայիք այն, ինչ զգում եմ։ Կմտածեիք, որ բավական է և ժամանակն է անցյալը հաղթահարելու։

Բայցևայնպես՝ այն անկարելի է հաղթահարել։

Ես խոստում եմ տվել՝ շատ հայերի նման, և այդ ուխտը չեմ կարող դրժել, քանի որ այն միշտ կհալածի ինձ։

Ես այդ ուխտն արել եմ՝ տեսնելով Կամբոջայում և Ռուանդայում տեղի ունեցող բնաջնջումը։ Մենք երդվել ենք, որ ցեղասպանություն դարձյալ չի լինելու։

Ես տեսել եմ ձեր քաղաքացիական հասարակության հանդուգն ոտքի կանգնելն ու ճշմարտությունն ասելը։ Ականատեսն եմ, թե ինչպես սպանվեց Հրանտ Դինքը, քանի որ հսկում էր այն կտակը, որ յուրաքանչյուր հայ պարտավոր է պահել։

Մենք մեզ նվիրել ենք այս հավատարիմ հսկմանը, սակայն ոճիրը շարունակում է բաց վերք մնալ ճիշտ այն հողի վրա, որտեղ իրականացվել է այն։

Ես հոգնել եմ ձեր կառավարության սաստիկ ժխտումից, հոգնել եմ հաղթահարել չկարողանալուցս։ Բայց այլընտրանք չունեմ՝ բացի այդ հոգնությունն ընդունելը։

Ամբողջ մի դար ձեր կառավարությունն այդ ժխտումն է պարտադրել ձեզ։ Երբեք գոյություն չեն ունենալու հանձնաժողովներ՝ «իրականությունը բացահայտելու համար», և մենք հետաքրքրված չենք տեսնելու ձեր բաց արխիվները։ Մենք իրականությունը գիտենք մեծաթիվ ականատեսների շնորհիվ, մենք տեսել ենք ձեր պատերազմական մեղսակիցների արխիվները, լսել ենք աշխարհի բոլոր ցեղասպանագետների իմաստուն խորհուրդները։

Այսօր պարզապես խնդրում եմ ձեզ, որ կատարեք ձեր պարտականությունը, հարցաքննեք ձեր կառավարության շարժառիթները և ընդվզեք այդ կնճռոտ մարտահրավերին դիմագրավելու համար»։

Նրա կինը՝ Արսինե Խանջյանը գրել է. «Ճիշտ մեկ տարի առաջ՝ ապրիլին, Պոլսում էի։ Թուրք ծանոթս ինձ ասել էր, որ Օսմանյան շրջանի հայ գրող Զաբել Եսայանի «Ավերակներու մեջ» գրքից մի գլուխ պիտի ընթերցի ռադիոհաղորդման համար։

Ընթերցումը հիշատակն էր լինելու մեկուկես միլիոն հայերի, որոնք նահատակվել էին Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ՝ թուրքական կառավարության ձեռքով։ Հաշտեցման միտումով բարեկամուհիս առաջարկել էր, որ երկուսս ընթերցենք այն՝ ամեն մեկս մեր մայրենի լեզվով։

Երբ դեպի ռադիոկայան էինք քայլում, նկատեցինք, որ քաղաքը զարդարված է թուրքական դրոշներով։ Ծանոթս բացատրեց, որ ապրիլի 23-ը կարևոր տոն է, որը կոչվում է «Ազգային ինքնիշխանության և երեխաների օր»։ Այդ առիթով երեխաները մեկ օր զբաղեցնում են խորհրդարանի նստարաններն ու խորհրդանշական կերպով ղեկավարում երկիրը։

Երբ հասանք ռադիոկայան, մեզնից առաջ 8-10 տարեկան երեխաներ էին մտնում՝ իրենց ուսուցիչների ուղեկցությամբ։ Նրանց ծիծաղը վարակիչ էր, աչքերը՝ հրճվանքով լեցուն։ Մենք հեռացանք նրանցից և նստեցինք ձայնային պատասխանատուի առջև՝ տաղավարում, և սկսեցինք ընթերցել Եսայանի պատմածները՝ 1909-ի Ադանայի ջարդերի մասին։

Ես տարված էի այս աղետալի ու ահարկու պատկերները հեռարձակմանը հետևող անծանոթ ունկնդիրների հետ կիսելով։ Իմ ժողովրդի, նախնիներիս պատմության սարսափելի մանրամասնությունները նշելիս փորձում էի տիրապետել զգացմունքներս։ Երբ ծանոթս սկսեց արտասանել այս տողը. «Տեսա մայրեր, որոնք խեղդած էին իրենց մանուկները, որպեսզի անոնց ձայները չբացահայտեին ընտանիքին թաքնված վայրը», երեխաների խումբը մտավ սենյակ՝ հետևելու մեր ձայնագրմանը։ Շփոթված ծանոթիս նայեցի, և սարսափեցի, թե հիմա ինչ պետք է լսեն նրանք։ Ծանոթս շրջվեց դեպի ինձ, նկատեց երեխաներին ու կանգ առավ։

Միշտ շնորհակալ եմ լինելու Աստծուն այդ բարեգութ պահի համար։

Բայց նաև ցնցված էի՝ նկատելով, որ այդ անմեղ երեխաները միշտ պիտի կրեն իրենց հայրերի արարքի բեռը, որ ապագա սերունդները պիտի ժառանգեն իրենց նախնիների ավանդը:

Այդ անմեղ երեխաների մի մասն այն հանցագործների, անտարբերների կամ ժխտողների շառավիղներն էին, որ քայքայել էին իմ նախնիների երեխաների կյանքը։

Ոչ մի ծնող, ոչ մի դաստիարակ, ոչ մի կառավարություն պաշտպանության իրավունք պահանջել չեն կարող, երբ քարոզում են մերժում, նենգություն, ապատեղեկատվություն և կեղծիք: Երեխաները կառավարման թեկուզ մեկ խորհրդանշական օրվա համար պետք է ճշմարտությունն իմանան։ Դժվար է լինելու, քանի որ նրանց փրկությունը, ազատությունն ու արժանապատվությունը կարելի է վերականգնել միայն անցյալի հետ հաշտված ապագայում։ Անցյալ, որ անխղճորեն ժառանգել են իրենց նախնիները։

Մեծ հայրս՝ Արիստակեսը, ծնվել է Էրզրումում։ 1915-ին, երբ 5 տարեկան էր, իր փոքրիկ ծնկների վրա կրել է հոր գլուխը, որը կտրել էին իր աչքերի առաջ՝ թուրք զինվորի ձեռքով։

Ապագայում իր զավակներին կոչել էր իր ընտանիքի ոչնչացված անդամների անուններով՝ Մարի՝ մոր անունով, Գրիգոր՝ հոր անունով, Նշան՝ եղբոր անունով և Զաբել՝ քրոջ անունով։

Զաբելը մայրս էր…»։