50 տարի է` փայտփորիկի պես մի «խրամատ» եմ փորում. Մալխաս (ֆոտո)

«Ժողովուրդ»-ը զրուցել է դաշնակահար, ջազմեն, Հայաստանի ժողովրդական արտիստ Լեւոն Մալխասյանի հետ: Ներկայացնում ենք մեր զրույցի առաջին մասը:

-Պարո՛ն Մալխասյան, Դուք, այսպես ասած, գիշերային մարդ եք: Մուսաներն է՞լ են, սովորաբար, գիշերը գալիս:

-Դուք դասական երաժիշտների մասին եք խոսում. ջազը դրա հետ կապ չունի: Ջազն ազատ ժանր է, թարգմանաբար նշանակում է` կյանք: Ոնց որ կյանքն է, այդպես էլ ջազն է` փոփոխվող, չկրկնվող, անսպասելի էպիզոդներով:

-Ստեղծագործական կյանքի այս փուլում ջազից ի՞նչ «պահանջներ» ունեք:

-Ջազը պահանջներ չի սիրում, այն «ազատամիտ», «կղզիացած», ինքն իր կյանքով ապրող ժանր է:

-Տարբեր առիթներով խոսել եք Ձեր չորս երազանքների մասին, որոնցից երեքը կատարվել են` սեփական ջազ ակումբ ունենալը, Միացյալ Նահանգներ մեկնելն ու սեւերի հետ նվագելը, Երեւանում միջազգային ջազ փառատոններ կազմակերպելը: Իսկ չորրորդ երազա՞նքը որն է:

-Չորրորդը չեմ կարող ասել. ձուկը ջրում առեւտուր չեն անում:

-Ձեր կարծիքով` հայերը ջազ սիրո՞ւմ են:

-Սխալ հարց է:

-Լավ, այսպես ձեւակերպեմ հարցս` մենք ջազայի՞ն ազգ ենք:

-Այո՛, այո՛: Երբ 1970-ին համամիութենական ջազ փառատոնի էի, ռուս թղթակիցն ինձ հարցրեց. «Ո՞նց է եղել, որ Հայաստանում ջազն այդքան զարգացած է, այդքան երաժիշտներ ունեք, դուք էլ եկել եք փառատոնի, մրցանակներ եք շահել, իսկ ռուսների շրջանում ջազն այդքան զարգացած չէ»: Ասացի. «Գիտեք` ինչ կա, ձեր բնությունը հարթ է, սար չունեք, իսկ մեզ մոտ դարերով սարերում թմբուկ են խփել, թմբուկն էլ ջազային երաժշտության հիմնաքարերից է: Այդ թմբուկի դերը մեծ էր, երբ գյուղից գյուղ խաբար էին անում, թե կռիվ է սկսվում, կամ հարսանիք է սպասվում: Դուք սար չունեք, դրա համար էլ չեք կարողանում կարգին նվագել»: Այդ թղթակիցը շատ նեղացավ (ծիծաղում է), բայց այնքան ազնիվ էր, որ խոսքերս նույնությամբ տպագրեց: Ասածս այն է, որ բնության հանգամանքը ջազում անպայման է: Ընդհանրապես, ջազը շատ «անպայման» բաներ ունի: Ջազմենը պետք է ծնվի իմպրովիզացիոն էությամբ, եթե ցանկացած թեմայի շուրջ իմպրովիզացիա չես կարողանում անել, չպետք է ջազով զբաղվես: Կոնսերվատորիան երաժիշտին ամեն ինչ կսովորեցնի, բայց այն, ինչի մասին խոսում եմ, բնատուր է:

-Հայտնի է, որ խորհրդային տարիներին երկաթե վարագույրը թույլ չէր տալիս ջազային երաժիշտին ամբողջովին դրսեւորվել, դուրս գալ, այսպես ասած` լայնանալ: Դուք ի՞նչ խոչընդոտների եք բախվել:

-Այդ տարիներին իսկապես դժվար էր: Էստոնիայի մայրաքաղաք Տալինում 1957-ին հրավիրեցին ջազային աստղ` ԱՄՆ-ից: Դուք պատկերացնո՞ւմ եք` դա ինչ էր: Տուրիստի կարգավիճակով ամերիկացի սաքսոֆոնահար Չարլզ Լոյդին իր խմբով տարան Տալին` համերգի: Ամբողջ քաղաքը ոտքի վրա էր: Դրանից հետո Տալինի քաղսովետի նախագահին, կոմսոմոլի քարտուղարին հանեցին գործից: Ի ուրախություն ինձ` պետք է ասեմ, որ ես ինձ դիսիդենտ չեմ զգացել: Ինձ միշտ տրամադրել են Կոմպոզիտորների միության դահլիճը, ներկայիս` Առնո Բաբաջանյանի անվան համերգային դահլիճը, որտեղ ակտիվ համերգներ էր տալիս «Մալխաս» ջազ տրիոն, որը հետագայում դարձավ կվարտետ: Իսկ մնացած տեղերից որ հանկարծ կանչում էին, հոնորարը գիտեք` որն էր, որ թույլ տան նվագեինք, միայն թողնեին, որ արտահայտվեինք: Դու չէիր կարող էստրադային խմբերի պես ամեն տեղ նվագել. դա էր բարդությունը: Բայց մեր գործունեությանը զուգահեռ սկսեցին սնկի պես աճել նոր ջազ խմբեր` տրիոներ, կվարտետներ, կվինտետներ: Դա թույլ տվեց ինձ 1985-ին կազմակերպել համամիութենական եռօրյա ջազ փառատոն` ֆիլհարմոնիայի մեծ դահլիճում, 27 քաղաքից ներկայացուցիչներ հրավիրեցինք: Դրանից հետո ջազային փառատոների ավանդույթները շարունակվեցին մինչեւ այսօր:

-Այնպիսի տպավորություն է, որ, օրինակ, էստրադայի ներկայացուցիչների համար խորհրդային տարիներին բոլոր դռները բաց էին, իսկ, ահա, ջազ երաժիշտների ու երգիչների համար` ոչ:

-Ռաբիսին, էստրադային «պռախոդ» էր տրված, ջազին` չէ, որովհետեւ ջազի իդեալոգիային թշնաբար էին վերաբերվում: Իսկ ամենավատն այն էր, որ անտարբեր էին:

-Երբվանի՞ց դարձան ոչ անտարբեր:

-1985-ից, երբ կազմակերպվեց այդ համամիութենական ջազ փառատոնը: Ժողովուրդը լուսամուտ ջարդելով՝ եկավ, ամբողջ քաղաքը ջազով էր ապրում: Դահլիճում ընդամենը 1200 տեղ էր, մի էդքան էլ դրսում էին մարդիկ հավաքվել: Դա թույլ տվեց ինձ 1986-ին կրկին նույն փառատոնը կազմակերպել: 90-ականների կեսից արդեն սկսվեցին կազմակերպվել միջազգային ջազ փառատոներ: Ու հիմա երբ խամ թղթակիցներն ինձ ասում են. «Պարո՛ն Մալխասյան, վերջին երկու տարում ջազը մոդայիկ է դարձել», ասում եմ. «Աղջի՛կ ջան, ջազը 60 թվին էլ էր մոդայիկ, 70-ին էլ, 80-ին է, 90-ին էլ, հիմա էլ»:

-ՀՀ նախագահները ջազի հանդեպ ինչ վերաբերմունք են ունեցել:

-Մեր նախագահներից Քոչարյանն օգնել է ջազի զարգացմանը, աջակցել է 1998-ին միջազգային ջազ փառատոն կազմակերպել Երեւանում: Բացի այդ` ֆիրմաներ, բանկեր, անհատներ կան, որոնք հովանավորում են ջազը` առանց խնդրելու:

-Պետական մոտեցումն, այնուամենայնիվ, թույլ է…

-Իհարկե, բայց հուսով եմ, որ Կարեն Կարապետյանի օրոք կլինի ցանկալի մոտեցումը. ինքը երաժիշտ է, լավ երաժիշտ, ո՞նց կարող է, ասենք, փառատոն չհովանավորել:

-Համաշխարհային հռչակ ունեցող երաժիշտներից ո՞ւմ կցանկանաք հրավիրել Հայաստան:

-Երկրագնդի ամենապրեստիժ փառատոններից մեկի` Շվեյցարիայում արդեն 70 տարի անընդմեջ անցկացվող Montreux Jazz Festival-ի կազմակերպիչը ցանկություն է հայտնել փառատոնն իր կազմով բերել Երեւան, խոսել է մեր նախագահի հետ, ասել է իր նպատակի մասին: Մեր նախագահն էլ ինձ հարցրեց` տեղյակ եմ, արդյոք, փառատոնի մասին, թե ոչ: Ասացի` ոչ միայն տեղյակ եմ, այլեւ այնտեղ եղել եմ հյուր… Շշմելու բան է: Հիմա մյուս տարվա օգոստոս-սեպտեմբեր ամսիներին ուզում են գալ:

-Երիտասարդ սերնդի ջազ երաժիշտների մասին ի՞նչ կարծիք ունեք;

-Շշմելու են. այնպիսի երաժիշտներ ունենք, որոնք ցանկացած երկրի մեծ պատիվ կբերեն: Ես այն մարդկանցից չեմ, որոնք ասում են. «Մեր ժամանակ՝ սենց, մեր ժամանակ` նենց…»: Արա՛, վերջ տվեք…

-Բայց այդ երիտասարդները դրսեւորվելու ասպարեզ ունե՞ն:

-Իհարկե, Նյու Յորքը:

-Նկատի ունեմ` մեզ մոտ:

-Մեզ մոտ օֆիցիալ ջազային դպրոց-ստուդիա չկա դեռ, բայց ես դրա հույսն էլ ունեմ: Արդեն չորրորդ երազանքս էլ համարյա ասացի: Շատ կուզենամ` Երեւանում այդպիսի դպրոց-ստուդիա հիմնել, որտեղ երիտասարդները ե՛ւ ուսում կստանան, ե՛ւ միանգամից կձայնագրվեն: Պատկերացնո՞ւմ եք: Հիմա դրա վրա եմ աշխատում, եթե արեցի, կարող եմ հանգիստ մեռնել (ծիծաղում է):

-Հիմա երիտասարդներից շատերը գնում, արտասահմանում են աշխատում, հատկապես` ԱՄՆ-ում:

-Չկա նման բան: Շատ են այստեղից փախել մութ տարիներին: Բայց մատներիս վրա երկու-երեք հոգու կարող եմ ցույց տալ, որոնք այնտեղ ջազային գործունեությունը շարունակել են, որովհետեւ գնացել են ջազի երկիր` ուժեղների մոտ: Ջազը նրանց կենցաղն է, առօրյան:

-Պարո՛ն Մալխասյան, մի քիչ անձնական կյանքից խոսենք: Ձեր կնոջ համար դժվար չի եղե՞լ համակերպվել Ձեր գիշերային կենսակերպի հետ:

-Ասեմ, որ նախորդ տարի մենք մեր ոսկե հարսանիքը նշեցինք… Շատ ստաբիլ եմ այդ առումով… Ինչ վերաբերում է համակերպվելուն, արդեն սովորել է, իհարկե, շատ մեծ դժվարությամբ, կռվով-դավով, մինչեւ հասկացավ, որ էս էլ էս մարդու կյանքն է, ցերեկը պետք է քնի, գիշերը աշխատի: 50 տարի է` առավոտյան 6-ին եմ քնում… Դրա համար էլ բոլոր պաշտոնները, որ ինձ առաջարկել են, մերժել եմ, ասել եմ. «Հաջող ձեզ»:

-Իսկ ի՞նչ պաշտոններ են առաջարկել:

-Մշակույթի նախարարի, Ազգային ժողովի պատգամավորի, թաղապետի… Բոլորին հումորով ասել եմ. «Տղե՛րք ջան, ես առավոտյան 6-ին եմ քնում, չեմ կարող 8-ին գալ ձեր հավայի ժողովներին» (ծիծաղում է):

-Մտածում եք` արվեստագետը չպե՞տք է թաթախվի քաղաքականության մեջ:

-Ոչ մի դեպքում, ջազմենը մանավանդ… Նա ազատ նկարիչ է… Մի քանի անվանի երաժիշտներ դարձել են պատգամավոր, բոլորն էլ ֆիասկո են ապրել: Տեսնում ենք, էլի, ինչ է կատարվում: Երբ Աստված ստեղծում է մարդուն, մի խրամատ է տալիս, ասում է. «Այ բալամ, էսա՛ քո խրամատը, փորելով գնա, մի՛ շեղվիր»: Ես 50 տարի փայտփորիկի պես մի «խրամատ» եմ փորում:

–Թոռներ ունե՞ք:

-Դժբախտաբար ոչ: Մեկ աղջիկ ունեմ, որը լրացրել է իմ բացը, ավարտել է կոնսերվատորիան, հիմա էլ այնտեղ դասավանդում է… Դե, իմ երաժշտական կրթությունը զրո է: Բայց երաժշտի ընդհանուր զարգացման համար երաժշտական կրթությունը շատ է պետք… Ծնողներս չտվեցին, ի՞նչ անեմ:

-Երբեմն-երբեմն սիրահարվո՞ւմ եք:

-Եթե չսիրահարվես, ոչ մի տարիքում բան դուրս չի գա, ինչով ուզում ես` զբաղվիր: Կարող ես սիրահարվել որեւէ լավ ջազմենի, լավ ջազային երգչուհու… Անպայման պետք է լինի դա:

–Ո՞վ կարող է դառնալ Ձեր ընկերը:      

-Ցանկացած մարդ, որն ինձ հետ անկեղծ է եւ որն ունի դրական էներգետիկա: Հակառակ դեպքում նա ինձ վրա ազդում է, եւ ես ամեն ինչ անում եմ, որ սուս-փուս հեռանամ այդ մարդուց:

–Սիրելի խմիչք ունե՞ք:

-Այո՛, հայկական օղի, օրինակ` ծիրանի:

-Որպես հին երեւանցի` ի՞նչ եք կարծում՝ Երեւանին այսօր ի՞նչ է պակասում:

-Էլ ի՞նչ երեւանցի. երկու պադյեզդ երեւանցի է մնացել:

-Ի՞նչ կատարվեց:

-Չկատարվեց, կատարվում է: Միակ բանը, որ Երեւանում ինձ վրա շատ ազդում է, արտագաղթն է, թե չէ ես Երեւանին վերաբերվում եմ որպես իմ երեխայի` իր թերություններով հանդերձ: Դուք ամեն օր ձեր երեխային իր փոքր կամ միջին թերությունների համար հո չե՞ք ծեծի: Այն, ինչ կատարվում է Երեւանում, իմն է, այս քաղաքն ինչ անի, ես ներող եմ, բայց արտագաղթն իմը չէ:

–Ձեր ընկերներն էլ են չէ՞ գնացել:

-1800 հոգի:

-Հաշվե՞լ եք:

-Մոտավորապես: Մութ տարիներից մինչեւ էսօր գնում են:

–Մեզնից ի՞նչ է կախված, որ դա կանխենք:

-Պետք է մեզ մոտ մթնոլորտն առողջանա, որ մարդիկ զգան` ապագա ունեն, թե չէ գյուղ-գյուղ փախչում են:

-Արտերկրում ապրելու եւ աշխատելու բազմաթիվ հնարավորություններ եք ունեցել, բայց չեք ընդունել, ինչո՞ւ:

-Շատ-շատ… Ուր մտել եմ, ուզեցել են պահել: Ես ունեմ «երեւանյան հիվանդություն»` չբուժվող: 70 տարվա ընթացքում 70 օր Երեւանից չեմ բացակայել: Իմ բացակայությունը շատ-շատ կարող է մի շաբաթից տասը օր տեւել:

-Երեւանում սիրելի տեղ ունե՞ք:

-Երեւանն է: Որ կեսօրին տնից դուրս եմ գալիս, հարցնում են` ուր եմ գնում, ասում եմ՝ Երեւան: Չարբախում էլ սիրելի տեղ ունեմ, Դավթաշենում էլ, կենտրոնում էլ: Երեւանցուն չի կարելի նման հարց տալ: Էդ ջահել ժամանակ էր, որ «Սկվազնյակ»-ն էինք սիրում, «Պապլավոկ»-ը, բայց հիմա Երեւանն այնքան է իմը, որ չեմ կարող առանձնացնել… 70 տարի էստեղ եմ ապրել, հանա՞ք եք անում:

 -Եվ վերջում` մեր երկրի հետ կապված ի՞նչ երազանք ունեք:

-Խաղաղություն ու արեւշատություն թող լինի մեր երկրում, էս մթնոլորտն էլ թող մի քիչ առողջանա…

Աննա Բաբաջանյան